Onpartijdige helikopterblik op Vlaamse stikstofaanpak: “Behoud PAS, maar ga langzamer”

KVAB organiseert jaarlijks denkerprogramma’s waarbij men het maatschappelijke debat in Vlaanderen wil versterken door een brede reflectie van stakeholders en experten samen te brengen. Zo stond ook ‘Stikstof: in alle redelijkheid’ op de planning. Wetenschappers met een "solide trackrecord", mensen met een academische of technische achtergrond en twee buitenlandse experts bogen zich over de stikstofproblematiek en trachtten om alle betrokkenen in het Vlaamse landschap te horen. Met deze aanpak wil de academie even een stapje terug zetten, weg van alle polarisatie en ‘in alle redelijkheid’ de Vlaamse programmatische aanpak voor stikstof (PAS) bestuderen.

“De ideeën van de twee internationale topwetenschappers over onze stikstofproblematiek is zeer interessant aangezien ze een onafhankelijk en onbevooroordeelde kijk hebben”, duidt projectcoördinator en emeritus professor in microbiële ecologie en technologie, Willy Verstraete (UGent). “Ze hebben vergaderingen gehouden met meer dan 20 Vlaamse stakeholders, gaande van betrokken partijen tot wetenschappers die het akkoord hebben onderbouwd. De ideeën van de twee externen zijn een aanzet om het probleem op onze eigen Vlaamse manier verder op te lossen.” Begin maart werd een symposium gehouden waar de KVAB-denkers en de internationale experten hun gebundelde perspectieven presenteerden.

“De problematiek van stikstofdepositie in Vlaanderen is een complex vraagstuk omdat industrie, verkeer, landbouw en de noodzaak om de natuur te beschermen, verstrengeld zijn. Al deze activiteiten moeten ook in de toekomst productief blijven”, duidt Ana Soares, Brits professor bio-ingenieurswetenschappen samen met Thomas Christensen, professor milieuwetenschappen uit Denemarken. “Onze suggestie omvat twee ingrijpende veranderingen en enkele punten die overwogen kunnen worden.”

In de huidige aanpak wordt elk landbouwbedrijf met een impactscore boven de de-minimisdrempel van 0,025 procent gevat door PAS. De externe buitenlandse onderzoekers stellen voor om deze drempel naar 0,1 procent op te trekken. “Door de drempel te verhogen met 0,075 procent zal het aantal bedrijven dat de waarde overschrijdt met 70 procent verminderen, maar zal nog steeds naar schatting 60 procent van het probleem aangepakt worden”, menen de onderzoekers die hiermee onmiddellijk hun eerste ingrijpende verandering voorstellen.

Ontkoppel industrie van landbouw

De andere ingrijpende verandering die de professoren naar voren schuiven is om industrie- en verkeersprojecten niet te onderwerpen aan de PAS-regulatie. “Beide sectoren hebben hun emissies in de loop der jaren aanzienlijk verlaagd, alsook worden hun normen regelmatig herzien”, duiden de wetenschappers. “Hou hun evolutie in de gaten en eis dat de industrie tegen 2028 de best beschikbare technologieën overal implementeert.” Met deze ingreep laten de wetenschappers de huidige aaneenkoppeling van industrie en landbouw, NOx en NH3 achterwege.

Samen met het verhogen van de de-minimisregel zullen heel wat minder projecten de PAS-procedure moeten doorlopen. “Het geeft de ademruimte om PAS iets langzamer te implementeren”, legt het duo uit. “Plannen voor de toekomst moeten evenwichtig zijn. Een evenwichtige, langzamere aanpak zou het ook toelaten om verder onderzoek te doen naar de veerkracht van de natuur, de regelgeving eenvoudiger bij te sturen en technologie te ontwikkelen.”

Meer inzetten op proefboerderijen

De verbetering van emissiereducerende technieken is een tweede issue die Vlaanderen moet bespreken volgens de buitenlandse professoren. “Richt meer proefboerderijn op, op verschillende locaties in Vlaanderen, waar geëxperimenteerd kan worden met bestaande en nieuwe technologieën”, delen de onderzoekers mee. “Belangrijk hierbij is dat de uitwisseling van ervaring en kennis gegarandeerd wordt door een volledige transparantie van de proefboerderijen, maar ook dat de resultaten via relevante en onafhankelijke communicatiekanalen toegankelijk worden voor alle belanghebbenden.” De wetenschappers benadrukken hierbij ook het belang van de algemene informatie-uitwisseling met andere regio's met vergelijkbare problemen. “Emissies en depositie zijn grensoverschrijdend. Metingen, modellering en reductiemethoden worden ook in andere landen getest en gedemonstreerd. Bevorder de open kennisuitwisseling door middel van internationale workshops, debatten en conferenties”, adviseren Soares en Christensen.

Een derde en laatste aspect dat Vlaanderen op tafel moet leggen en bespreken, is het vastleggen van een stappenplan met zowel korte- als langetermijndoelstellingen. Deze roadmap zou volgens de professoren de prestaties en mijlpalen moeten inhouden waar alle belanghebbende bij betrokken zijn. “Het ultieme doel van deze ‘roadmap’ is het herstel van SBZ-H tegen 2050 en de beheersing van de stikstofdepositie, waardoor de landbouwsector meer zekerheid krijgt.”

KVAB hoopt dat de voorgestelde wijzigingen en versoepeling van regels door de Vlaamse regering in overweging zullen worden genomen. “Het zal de stikstofemissie en -depositie in Vlaanderen doen dalen, zij het iets langzamer dan wat de PAS-aanpak belooft. Maar we mogen niet vergeten dat de depositie in de kritieke SBZ-H-gebieden al enkele decennia wordt overschreden. Een volledige ommekeer van deze situatie is noodzakelijk, maar weinig realistisch op heel korte termijn en moet worden afgewogen tegen de gevolgen hiervan voor andere activiteiten die cruciaal zijn in de Vlaamse samenleving”, concluderen zowel de externe professoren als de KVAB-denkers in dit tussentijdse rapport. De KVAB-werkgroep wil nu met alle stakeholders verder doorwerken om met een evenwichtig finaal rapport naar buiten te kunnen komen.