Stikstof: "Nederland kan drempelwaarden van Denemarken of Duitsland toepassen"
De hogere drempelwaarden die Duitsland en Denemarken toepassen als het gaat om stikstof, kunnen ook in Nederland toegepast worden. Liggen die waarden te laag, dan wordt je vergunningverlening een oneerlijke loterij. Het is alsof je verkeersboetes gaat uitdelen omdat je volgens het flitsapparaat 0,1 kilometer per uur te hard rijdt, terwijl het flitsapparaat een nauwkeurigheid heeft van meer dan tien kilometer per uur. Dat staat in een nieuw stikstofrapport van De Nieuwe Denktank.
Van probleemanalyse naar oplossing
Deze denktank bracht in november 2022 al een rapport naar buiten waarin ze het stikstofprobleem analyseren. Nu is er een nieuw rapport klaar dat een weg uit de stikstofcrisis wil aanbrengen. De vraag die het zich daarbij stelt is waarom er in Nederland een stikstofcrisis is die de bouw en andere activiteiten stillegt, terwijl die er in andere Europese lidstaten niet is. “Vaak wordt gezegd dat dit het gevolg is van een uitzonderlijk hoe stikstofemissie of – depositie, maar dat is aantoonbaar onjuist”, meent de denktank. Ook in Italië, Denemarken, Frankrijk en Duitsland is er ‘stikstofoverbelasting’ op Natura2000-gebieden, vergelijkbaar met die in Nederland.
Ook naar het regelgevend kader in Nederland kan niet met de vinger gewezen worden. Dat is volgens De Nieuwe Denktank in alle EU-landen hetzelfde: de Europese habitatrichtlijn. “Die schrijft voor dat bij nieuwe plannen of projecten moet worden gekeken of de realisatie ervan een significant verslechterende invloed kan hebben op een Natura2000-gebied. Volgens rechtspraak van het Europees Hof van Justitie moet dit bekeken worden met “de beste wetenschappelijke kennis ter zake”. Hoe dit proces wordt ingevuld, is overgelaten aan de individuele lidstaten”, luidt het.
Nieuwe studie plaatst vraagtekens bij Nederlands stikstofbeleid
12 september 2023Het is die praktische invulling die Nederland eraan gegeven heeft die er volgens het rapport van de denktank toe geleid heeft dat het land kampt met een stikstofcrisis. “Ons land kijkt voornamelijk naar stikstofdepositie als maatstaf voor significante effecten. Te veel NOx of NH3 vormt een risico voor bepaalde vegetatiegebieden, vooral voor natuurtypen die een voorkeur hebben voor schrale omstandigheden, zoals heide, vormt stikstofdepositie een risico”, meent de denktank.
Van 0,005 mol tot 35 mol per hectare per jaar
In een aantal Europese landen speelt stikstofdepositie daarom een rol bij de vergunningsverlening. Zo wordt in Nederland, maar ook in Duitsland en Denemarken, bij elk nieuw project met een computermodel berekend of dit project leidt tot een extra stikstofdepositie op één of meer Natura2000-gebieden, verduidelijkt het rapport. “Waar een verschil tussen de lidstaten optreedt, is de manier waarop er met die modeluitkomsten wordt omgegaan. Deze landen gebruiken andere drempelwaarden: voor Duitsland bedraagt die 21 mol per hectare per jaar, voor Denemarken gaat het om 35 mol per hectare per jaar en Nederland hanteert 0,005 mol per hectare per jaar voor bijkomende depositie. Nederland heeft geen vergunningen met een eindvervaldatum zoals bij ons. Draagt een project of een activiteit dus meer bij aan stikstofdepositie op een bepaald natuurgebied dan deze drempelwaardes, dan kan het geen vergunning krijgen.”
Vergelijking met Vlaanderen
In Nederland wordt voor stikstofdepositie gerekend in mol per hectare per jaar. Eén mol staat gelijk aan 14 gram. Als je de Nederlandse drempelwaarde neemt van 0,005 mol per hectare voor bijkomende deposities, dan komt dat neer op een stikstofneerslag van 0,07 gram per hectare per jaar. Stoot een Nederlands project bijkomend meer uit en wil het toch een vergunning krijgen, dan mag het maximaal voor 0,07 gram per hectare per jaar extra stikstofdepositie zorgen.
In Vlaanderen worden in het stikstofakkoord van 10 maart 2023 ‘de-minimiswaarden’ gehanteerd als drempelwaarden. Die worden uitgedrukt in percentages. Voor industrie bedraagt die 1 procent, voor landbouw 0,025 procent. Het drukt uit welk aandeel een activiteit mag hebben in de stikstofdepositie op een nabijgelegen natuurgebied. Als je de waarde voor landbouw omrekent naar een absolute waarde, dan staat 0,025 procent gelijk aan 5,6 gram stikstofdepositie (voor een gebied met een kritische depositiewaarde van 20, zoals gewoon bos).
In Vlaanderen wordt de impactscore bepaald op basis van de totale depositie afkomstig van het bedrijf. Niet enkel bijkomende, zoals in Nederland, maar ook dalende deposities worden getoetst aan de drempels met kans op een negatieve beoordeling. Ook dat is een verschil tussen Nederland en Vlaanderen, in Nederland komen bestaande bedrijven namelijk niet in de problemen met een drempel van 0,005 mol. In Vlaanderen komen bestaande bedrijven wiens vergunning komt te vervallen wel in de problemen omdat men dan vertrekt van een "leeg blad".
Volgens de denktank heeft de bijzondere aandacht voor stikstofdepositie en het toepassen van een extreem lage drempelwaarde, in vergelijking met andere landen, de vergunningsverlening in Nederland stilgelegd. Het rapport is daarom gaan bekijken of de drempelwaarde die Nederland hanteert, meer in de richting kan opschuiven van die van Duitsland of Denemarken. “Onze conclusie is duidelijk: zowel juridisch als beleidsmatig is het mogelijk om dat te doen”, concludeert De Nieuwe Denktank.
De voordelen van deze aanpak zijn legio, zo staat te lezen in het rapport. Zo kunnen er weer huizen gebouwd worden en fietspaden aangelegd, er kan een einde komen aan de stikstofhandel en aan de “ongewenste bureaucratisering en juridisering van het natuurbeleid”. “Maar nog belangrijker is dat het toepassen van een extreem lage drempelwaarde grote nadelen heeft en wetenschappelijk niet acceptabel is”, klinkt het. Volgens de denktank zijn de in Denemarken en Duitsland toegepaste drempelwaarden niet willekeurig gekozen, maar het gevolg van “een wetenschappelijke analyse van de onzekerheden in relatie tussen de modeluitkomsten en de werkelijkheid”.
Rekening houden met toepassingsbereik van modellen
De denktank wijst erop dat modellen, hoe gesofisticeerd ze ook zijn, een toepassingsbereik hebben. “Dat betekent dat uitkomsten buiten het toepassingsbereik zo onzeker zijn en zo weinig zeggen over de werkelijkheid dat ze niet kunnen gebruikt worden als basis voor besluitvorming. De Nederlandse vergunningsverleningspraktijk gaat hier echter aan voorbij en gebruikt modeluitkomsten die zo klein zijn dat ze buiten het toepassingsbereik van het model vallen, toch als basis voor het nemen van een beslissing. Dat leidt tot schijnzekerheid, willekeur en rechtsongelijkheid”, staat in het rapport.
Dat heeft geen voordelen, want zowel het natuurbehoud wordt niet verbeterd als de gemiddelde stikstofdepositie in Nederland verbetert niet. De denktank benadrukt daarbij dat de grootste daling in stikstofdepositie in Nederland is opgetreden sinds 1990 en dat op dat moment stikstofdepositie geen rol speelde in de vergunningsverlening. Het zijn eerder generieke maatregelen die daarvoor gezorgd hebben, zoals mestinjectie, maar ook normering en het toepassen van vuistregels, zoals afstandsgrenzen. “Sinds 2008, wanneer berekende stikstofdepositie een allesbepalende rol is gaan spelen in vergunningsverlening, is de daling van de gemiddelde stikstofdepositie tot stilstand gekomen”, luidt het. “Al die toegevoegde complexiteit en juridisering heeft op geen enkele manier tot een beter resultaat geleid.”
Nederland is niet het braafste jongetje van de klas, eerder het onhandigste jongetje van de klas
Modelmatig universum dat los staat van werkelijkheid
Volgens de denktank zijn drempelwaarden juist bedoeld om modellen zinnig te kunnen gebruiken, niet om beleidskeuzes te maken. “Het hanteren van een drempelwaarde van 0,005 mol per hectare per jaar getuigt niet van het zich beter houden aan de Europese natuurwetgeving, het getuigt enkel van een onwetenschappelijke omgang met modeluitkomsten waardoor een groot deel van de vergunningsverlening zich afspeelt in een parallel, modelmatig universum dat los staat van de werkelijkheid”, aldus de auteurs van het rapport. “Nederland is niet het braafste jongetje van de klas, eerder het onhandigste jongetje van de klas.”
De huidige drempelwaarde van 0,005 mol per hectare per jaar is volgens De Nieuwe Denktank wetenschappelijk, juridisch en beleidsmatig niet te verantwoorden. “Drempelwaardes tussen de 1 en 35 mol zijn wel wetenschappelijk te onderbouwen. p de vraag op welk niveau, binnen deze bandbreedte, de drempelwaarde precies moet liggen, is geen wetenschappelijk antwoord te geven. Dat is uiteindelijk een beleidsmatige en politieke beslissing. Het is of aan de minister of aan de vergunningverlenende instantie om de exacte hoogte van de drempelwaarde te kiezen”, luidt het.
Het rapport stelt tot slot nog dat oplossing die het naar voor schuift, niet alleen juridisch onderbouwd is, maar ook aansluit bij de internationale gangbare praktijk, de rechtspraak van het Duitse Bendesverwaltungsgericht en het Europees Hof van Justitie en de meest recente rechtspraak van de Nederlandse Raad van State.
Wat is De Nieuwe Denktank?
De Nieuwe Denktank is een Nederlands initiatief “uit de samenleving voor de samenleving” en is gelinkt aan politicus Pieter Omtzigt. De denktank werd recent opgericht “om het politieke debat open te breken”. Volgens de organisatie lijken belangrijke maatschappelijke vraagstukken geen onderwerp meer te zijn van democratische besluitvorming. “De manier waarop we onze samenleving inrichten, lijkt een bijna toevallig gevolg van een opeenstapeling van losstaande nationale en juridische normen, van toevallige procedures bij een rechter, van rekenmodellen en van de mening van een beperkt aantal deskundige en bestuurders, van een akkoord gesloten tussen enkele belangengroepen, en niet meer van de politieke en morele keuzes die we als samenleving gezamenlijk maken”, zo klinkt het op de website van De Nieuwe Denktank.
In 2022 en 2023 wil de denktank de focus leggen op thema’s die een substantiële invloed hebben op de samenleving, maar die vanwege hun technische complexiteit te weinig aandacht krijgen in het politieke debat. “Het gaat daarbij vooral over het modelgedreven beleid waarbij het model de plaats van de werkelijkheid soms dreigt in te nemen”, luidt het. Landbouw- en natuurbeleid, pensioenen, energietransitie, migratie en onderwijs worden daarbij als mogelijke onderwerpen genoemd. In november 2022 verscheen een eerste rapport over het stikstofprobleem in Nederland waarin dieper wordt ingegaan op de probleemanalyse. In een nieuw rapport wordt een weg voorgesteld uit de stikstofcrisis.
Beeld: Twitter
