Demir teruggefloten over Broeklin: stikstuitstoot verkeer onvoldoende onderzocht

Broeklin is de opvolger van het verguisde winkelcentrum Uplace, dat in Vlaanderen al een lange lijdensweg kende op vlak van vergunningen. De eerste plannen voor een reconversie van de oude Renault-site in Machelen dateren van 2009. In 2017 trok Bart Verhaeghe – de sterke man achter Uplace - na een juridische martelgang de stekker uit de plannen. Onder impuls van ingenieur-architect Alexander D'Hooghe werd het project omgevormd tot een werkwinkelwijk, met maakwinkels, bedrijfsunits en veel groen.

Het was de Vlaamse regering zelf die in maart 2021 de vergunning voor het nieuwe project toekende. Voor de omgevingseffecten is dat een gedelegeerde bevoegdheid van Demir, voor de kleinhandelsactiviteiten was toenmalig minister van Economie Hilde Crevits (cd&v) bevoegd.

De stad Vilvoorde was tegen de beslissing van de Vlaamse regering in beroep gegaan. Burgemeester Hans Bonte (Vooruit) hekelt het extra verkeer waar het project voor zou zorgen. De NOx(stikstofoxide)-uitstoot van de extra wagens zou voor een toename van de stikstofneerslag in de speciale beschermingszone ‘Valleigebied tussen Melsbroek, Kampenhout, Kortenberg en Veltem’ zorgen. Dat terwijl het Floordambos, een beschermde habitat, al lijdt onder een te hoge stikstofdepositie.

Demir voerde aan dat de extra uitstoot onder de 1 procent van de kritische depositiewaarde zou blijven en dat het in ieder geval minder zou zijn dan 300 gram per hectare, de “de minimis”-drempel die door het hoogste Duitse administratieve rechtscollege wordt gehanteerd. Ze nam die drempel zelf over in haar ministeriële stikstofinstructie voor de uitstoot van verkeer en industrie. Ook voerde ze aan dat NOx al jaren een dalende trend kent en dat er door verdere technologische ontwikkelingen en aangescherpt beleid ook een verdere daling mag verwacht worden.

De Raad is Demir daarin dus niet gevolgd. “In zijn arrest stelt de Raad vast dat de minister (Demir, nvdr) een uitvoerig onderzoek (passende beoordeling) naar de gevolgen voor het natuurgebied niet vereist vindt. De Raad oordeelt dat de verantwoording die de minister daarvoor aanreikt niet volstaat. De minister heeft dus niet voldoende onderzocht of het Broeklin-project een risico op aanzienlijke gevolgen voor het habitatrichtlijngebied veroorzaakt. De Raad vindt dat de dossiergegevens niet doen uitsluiten dat het project aanzienlijke gevolgen kan veroorzaken voor het natuurgebied”, klinkt het in het persbericht.

Wat in de uitspraak over de NOx-uitstoot van de druivenserre in Overijse al kon gelezen worden, herhaalt de Raad nu dus een stuk explicieter. Bij ieder project moeten de concrete gevolgen van de stikstoftoename boven kritische depositiewaarde worden onderzocht. “Bij dat onderzoek moet er een relatie gelegd worden tussen de geringe toename van de stikstofdepositie en de kritische depositiewaarde, de staat van instandhouding en de concrete instandhoudingsdoelstellingen die voor het stikstofgevoelige habitattype in kwestie werden vastgesteld. Als daaruit volgt dat significante gevolgen niet op voorhand op grond van objectieve gegevens kunnen worden uitgesloten, moet er een passende beoordeling worden gemaakt”, meent de Raad.

Ook over het gebruik van de drempelwaarde van 300 gram laat de Raad zich streng uit: “Een dergelijke algemene verwijzing naar een (Duitse internrechtelijke) drempelwaarde die de rechterlijke toets van het Bundesverwaltungsgericht heeft doorstaan, kan niet beschouwd worden als een concreet objectief wetenschappelijk onderzoek naar de effecten op de betrokken speciale beschermingszone.” Bovendien roept Demir met haar motivering “eigenhandig een drempelwaarde in het leven die vreemd is aan het in het Vlaams Gewest bestaande juridische toetsingskader.” Ondertussen probeerde het INBO die wetenschappelijke onderbouwing wel te geven in een advies van maart 2022, al valt het meteen op dat er over de effecten van kleine stikstofdeposities bijzonder weinig geweten is. Ook herinnert de raad aan twee overwegingen uit het oorspronkelijke Nederlandse stikstofarrest: op toekomstige evoluties van de uitstoot mag niet zomaar worden vooruitgelopen en een overschrijding van de kritische depositiewaarde houdt een vermoeden in dat bijkomende depositie schade kan veroorzaken.

Dat het stikstofbad volledig vol zou zijn, volgt de Raad dan weer niet. "Ten onrechte stelt de verzoekende partij (Vilvoorde, nvdr) zonder meer dat elke bijkomende belasting van een beschermd gebied waarvan de kritische depositiewaarde in overschrijding is, noodzakelijkerwijze een betekenisvolle aantasting betekent en daarom niet toelaatbaar zou zijn."

Voor Boerenbond-voorzitter Lode Ceyssens is het een extra reden om het PAS-akkoord nu opnieuw naar de tekentafel te sturen: “Ook de toename van verkeer zorgt voor toename van stikstof. Kortom: de kwetsbare natuur is niet geïnteresseerd of de stikstof uit een stal of uit een wagen of uit een bedrijf komt. En dus is het onderscheid in de conceptnota onwettig. Wij deden deze week alvast een constructief voorstel om snel garanties te hebben over de daling van stikstofemissies. Die garanties kunnen ervoor zorgen dat er terug vergunningen kunnen verleend worden, zonder dat ze achteraf weeral vernietigd worden.”

Ingewijden binnen de Vlaamse regering zien het pad naar een oplossing met deze uitspraak weer een stuk smaller worden. Ook de vergunning voor de omstreden ethaankraker van Ineos in de Antwerpse haven zou een gelijkaardig verhaal kunnen worden. Demir reageerde op Twitter terughoudend. “Als we het Stikstofdossier blijven negeren lossen we dat debat alvast op. Niets zal dan nog mogelijk zijn. Is dat het toekomstbeeld voor Vlaanderen? Als het van mij afhangt niet.”

Demir heeft nu 6 maand om een nieuwe beslissing te nemen, samen met Jo Brouns (CD&V) die bevoegd is voor het economische luik van de vergunning. Zelfs als de Vlaamse regering toch nog de vergunning zou verlenen na een passende beoordeling, is het allerminst zeker dat Uplace de eerste steen van Broeklin kan leggen.

Tegen Broeklin lopen nog twee zaken bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen - een ervan is aangespannen door het bedrijf achter het shoppingcentrum NEO dat op Brusselse Heizel moet komen - en nadien is nog cassatieberoep mogelijk bij de Raad van State, waar de doorlooptijden gemiddeld twee jaar bedragen.