Daling kunstmestgebruik neemt af met goedkopere prijzen

Stikstof en fosfor zijn hoofdbestanddelen van kunstmest, maar overmatig gebruik op het veld brengt schade toe aan het milieu. Minerale meststoffen op basis van stikstof zijn op één jaar tijd met 3,8 procent teruggedrongen, tot 8,3 miljoen ton. De grootste gebruikers van stikstofhoudend kunstmest binnen de EU zijn Frankrijk (1,7 miljoen ton), Polen en Duitsland (elk 1 miljoen ton). Voor België ligt het gebruikte gewicht op 106.685,5 ton. Dat is aanzienlijk lager dan de toplanden, maar dat heeft uiteraard ook veel te maken met onze kleinere landoppervlakte. In gebruik per hectare landbouwgrond is België één van de grootste EU-verbruikers van kunstmeststoffen.

Specifiek voor Vlaanderen schat het Vlaams Agentschap voor Landbouw en Zeevisserij dat ons landdeel 61.000 ton kg stikstof heeft gebruikt. Stikstof wordt bij ons vooral gebruikt op grasland en grasklavers (45%) en graangewassen (21%). Vooral het aandeel van graangewassen is opmerkelijk, want zij beslaan slechts 12 procent van het Vlaams landbouwareaal. Maar het gemiddelde stikstofhoudend kunstmestgebruik per hectare is hoger en het toedienen van dierlijke mest op graan is niet altijd mogelijk.

Prijs speelt een rol

Vooral de gestegen kunstmestprijzen in 2022 maken dat het gebruik sindsdien sterk is teruggedrongen. De kunstmestprijzen zijn na de piek in 2022 aanzienlijk gezakt, maar ze zijn nog steeds het dubbele van in 2020. Volgens het EU-meststoffenobservatorium stijgt de prijs per ton stikstofhoudend meststof van 200 euro in 2020 naar 386 euro in 2021 en 776 euro in 2022. In 2021 werd energie fors duurder en er is veel energie nodig om kunstmest te produceren. Eind februari 2022 dreef de oorlog in Oekraïne de kostprijs verder de hoogte in door een lagere beschikbaarheid. In 2023 zakte de prijs naar 400 euro. In 2024 importeerde België voor 124 miljoen euro aan stikstofkunstmest uit Rusland, goed voor 40 procent van onze niet-Europese aanvoer.

Vooral in de nijverheidsgewassen is het stikstofgebruik in Vlaanderen ten opzichte van 2022 fors toegenomen, met 99 procent. Ook bij graanwassen (+26%), aardappelen (+12%) en bieten (+11%) is het stikstofgebruik op één jaar tijd toegenomen. De belangrijkste dalers zijn beschutte sierteelt (-30%) en openluchtsierteelt (-28%)

Fosfaatmeststof

Kunstmest op basis van fosfor of fosfaatmeststof is minder wijdverspreid. Het totaal voor heel de EU bedraagt 0,9 miljoen ton. Frankrijk, Polen, Duitsland, Spanje, Italië en Roemenië zijn verantwoordelijk voor driekwart van dit totaal. België gebruikte in 2023 net geen 4.000 ton. Volgens het Vlaams Agentschap Landbouw & Zeevisserij ligt het gebruik in ons landdeel op slechts 1.100 ton, wat impliceert dat het gebruik in Wallonië aanzienlijk hoger ligt.

Waar stikstof een belangrijke rol speelt in de fotosynthese, de bladontwikkeling en de aanmaak van eiwitten, is fosfor vooral belangrijk voor de 'ademhaling' van de plant. Fosfor is een onderdeel van kerneiwitten en bevordert de ontwikkeling van de wortels, de bloei en de zaadvorming. Net als bij stikstof is fosfaatmeststof in de periode 2020-2022 duurder geworden. Volgens het EU-meststoffenobservatorium steeg de prijs per ton fosfaatmeststof van 315 in 2020 naar 581 in 2021 en 980 euro in 2022. In 2021 werd energie fors duurder en er is veel energie nodig om kunstmest te produceren. Eind februari 2022 dreef de oorlog in Oekraïne de kostprijs verder de hoogte in door een lagere beschikbaarheid. In 2023 zakte de prijs naar 630 euro. Mogelijk werd de dure kunstmest, waar dat mogelijk was, vervangen door dierlijke mest.

In Vlaanderen specifiek is het fosforgebruik ten opzichte van 2022 niet gedaald, maar gestegen met 12 procent in 2023. De belangrijkste stijgers zijn: sierteelt openlucht (+193%), overige voedergewassen (+165%), aardappelen (+52%) en fruitteelt openlucht (+22%). De belangrijkste dalers zijn: groenten openlucht (-51%), nijverheidsgewassen (-32%), sierteelt beschut (-28%) en graangewassen (-23%).

Zijn reductiedoelstellingen nog haalbaar?

De vraag rijst in welke mate deze reductiecijfers beantwoorden aan de Europese doelstellingen om het gebruik van kunstmest terug te dringen. Europa wil het kunstmestgebruik met minstens twintig procent reduceren tegen 2030. Bovendien moet een kwart (25%) van alle Europese landbouwgrond worden benut voor biologische landbouw. Vandaag ligt het Europese gemiddelde op slechts 10,5 procent. Voor elk land als Oostenrijk, dat als enige erin geslaagd is om de doelstelling van 25 procent areaal biolandbouw te overschrijden, zijn er tientallen landen die nog een lange weg te gaan hebben. België hinkt zwaar achterop, en in Noorwegen is het aandeel biologisch areaal zelfs achteruitgegaan.

​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​Op 18 december 2024 keurde het Vlaams parlement wijzigingen aan het Mestdecreet van MAP7 goed, om de waterkwaliteit in het landbouwgebied te verbeteren en om de Europese en Vlaamse waterkwaliteitsdoelstellingen te behalen. Dit hield onder meer beschermingsstroken in aan waterlopen, om te vermijden dat meststoffen uitspoelen naar het oppervlaktewater. Bovendien werden de maximale bemestingsnormen verlaagd in gevoelige gebieden.