Stikstof: “Met de rode brieven wil de overheid voldongen feiten creëren"

Een open vraag om te beginnen. U laat zich op sociale media bijzonder kritisch uit over een aantal grote omgevingsdossiers van de Vlaamse regering. Wat is het probleem?

Kurt Deketelaere: "Er zijn vandaag inderdaad tal van dossiers – we kennen ze allemaal: PAS, betonstop, slimme meters, groenestroomcertificaten – waarvoor de Vlaamse overheid in het verleden spelregels heeft vastgelegd. Op basis daarvan zijn vergunningen verleend, subsidies verstrekt, gronden ingekleurd, enzovoort. Als burger verwacht ik dan ook dat de Vlaamse overheid zich aan die spelregels houdt en voor rechtszekerheid gaat zorgen. In al die dossiers is echter het tegenovergestelde gebeurd de voorbije twee jaar: de regering gaat telkens op zo’n manier handelen dat de rechtsonzekerheid voor de burger toeneemt. Contracten worden opgezegd, vergunningen worden ingetrokken, subsidies worden stopgezet, enzovoort. Onvoorstelbaar."

"Neem nu het Oosterweelarrest vorige week: de Vlaamse regering blijft, samen met bouwheer Lantis, mordicus weigeren om toe te geven dat de uitgegraven verontreinigde grond in essentie eigenlijk afval is en juridisch dan ook als afval moet behandeld worden, tenzij dat die, éénmaal gereinigd, veilig voor andere doelstellingen kan worden gebruikt. Waarom wil men zijn eigen regelgeving niet (meer) kennen en toepassen?"

"Als men kijkt naar het dossier van de groenestroomcertificaten: daar zijn voor de eerste generatie zonnepanelen zeer duidelijke contractuele afspraken gemaakt inzake tegemoetkomingen en termijnen. Ook daar verandert de Vlaamse regering eenzijdig de afspraken, en staan de investeerders van het eerste uur in de kou. En dat zijn niet alleen de Katoennatie’s van deze wereld, integendeel."

Ik voel dat uw volgende voorbeeld het PAS-dossier gaat zijn. “Op basis van de elementen opgenomen in het stikstofakkoord blijkt dat uw exploitatie behoort tot de piekbelasters”, staat er in de brieven van de VLM. Kan dat zomaar?

"Het juridische kader rond stikstof is al jaren problematisch, en het arrest van de Raad voor Vergunningsbetwistingen heeft daar terecht paal en perk aan gesteld. De taak van de overheid is nu om een sluitend juridisch kader te creëren – opnieuw: rechtszekerheid bieden – maar er is vandaag zelfs nog geen begin van dat kader aan de horizon te bespeuren."

"En dat terwijl er nu al vanuit de administratie brieven vertrekken naar landbouwbedrijven. Dit alles op basis van een politiek akkoord dat momenteel geen enkele juridische onderbouwing heeft, maar toch “delen wij u 'louter informatief' mee dat wij uw bedrijf moeten sluiten”. Men boort het levenswerk van mensen de grond in, “louter informatief”, en zonder de juridische basis, de criteria en de data die voor het betrokken dossier van toepassing zijn. Men weigert zelfs bewust om die mee te delen. Dit is totaal, maar dan ook totaal onaanvaardbaar. Rechtszekerheid: nul. Betrouwbare overheid: nul."

Eigenlijk zegt u: het gaat hier over willekeur.

"Inderdaad, willekeur, daar is geen ander woord voor. Zo hoor ik per toeval dat in West-Vlaanderen de provincie nu zelf beroepen instelt tegen beslissingen van de minister van Omgeving (Zuhal Demir, red.) omdat de minister in welbepaalde dossiers haar eigen ministeriële instructie verloochent. De wereld op zijn kop dus. Mijn indruk is dat er een soort van willekeur heerst, waarbij men alles in het werk stelt om zo snel als mogelijk tot voldongen feiten te komen. Men doet dat omdat men weet dat het zeer moeilijk zal zijn om het politiek akkoord juridisch sluitend te maken. Men mikt dus op een schokeffect."

"Want net zoals de VLM en de minister brieven schrijven naar boeren, zo gaan er natuurlijk ook brieven komen om dat toekomstig stikstofdecreet bij het Grondwettelijk Hof aan te vechten. Ik ben eigenlijk de eerste om dat te promoten, niettegenstaande de rechtsonzekerheid die dat weer met zich zal meebrengen. Er staat echter te veel op het spel: als men het politiek akkoord zoals het is, simpelweg in rechtsregels gaat omzetten, inclusief de discriminatie tussen landbouwbedrijven en industriële bedrijven, dan is dat decreet van bij het begin besmet met ongelijke behandeling en discriminatie. En staat het dus meteen op de helling bij het Grondwettelijk Hof. Men kan over dat politiek akkoord allerlei hoera-persconferenties geven, maar zonder sluitend juridisch kader staan we geen stap verder. En de tijd dringt nochtans."

Er wordt natuurlijk altijd geschermd met de vergunningsstop in Nederland. Dat is het doembeeld dat men wil vermijden, maar gaat die vergelijking eigenlijk op?

"Het is altijd leuk om naar de Nederlandse situatie te verwijzen, maar waar in Nederland alle sectoren moeten bijdragen aan de oplossing, beoogt men in Vlaanderen eigenlijk maar één zondebok, de landbouwsector: men wil stikstofruimte gaan creëren door alleen de landbouw daarvoor te laten opdraaien. Remember: de helft van de stikstof bij ons komt uit het buitenland, in de andere helft is landbouw natuurlijk een belangrijke actor, maar anderen (transport, industrie, enz.) zijn dat ook. De boeren zijn politiek echter het gemakkelijkste slachtoffer, en door daar zeer streng te zijn hoopt men stikstofruimte te behouden of te creëren voor industriële projecten en infrastructuurwerken."

"In de landbouw is er vandaag eigenlijk al maanden een de facto vergunningenstop: in eerste aanleg en beroep zijn weigeringen schering en inslag. Vaak valt op dat beslissingen eigenlijk achterstevoren worden geschreven: men vertrekt vanuit de negatieve beslissing die men eigenlijk al heeft genomen, en men zoekt argumenten om die te staven. Men is daarbij systematisch vergunningverlening en handhaving aan het verwarren. Wanneer bedrijven zich engageren ten aanzien van de deputatie voor de naleving van de spelregels en de realisatie van bepaalde maatregelen, dan is het niet aan de beroepsinstantie om te zeggen: ik geloof u eigenlijk niet. Ik geloof niet dat u dit zal realiseren, dus ik weiger. Dat is natuurlijk de omgekeerde wereld. Als een bedrijf zich niet aan de voorwaarden van zijn vergunning houdt, dan moet de inspectie optreden. Als we er in de vergunningverlening vanuit gaan dat een bedrijf zich mogelijks niet aan de voorwaarden zal houden en we dus maar moeten weigeren, tja, dan doen we inderdaad beter de boeken toe."  

Voor de industrie wordt er met andere maten en gewichten gewerkt, vinden de boeren. Voor de N-VA is de ethaankraker van Ineos een paradepaardje, maar is zo’n project bij de correcte interpretatie van de stikstofregels wel levensvatbaar?

"Het spreekt voor zich dat industriële bedrijven zich ook aan de stikstofspelregels moeten houden. Zie wat deze week nog werd beslist inzake Total Energies, zie wat in de voorbije maanden werd beslist inzake de gascentrales. Laat ons zien hoe het afloopt voor Ineos. Het stoort me dat altijd gesteld wordt dat er in de industrie, in de mobiliteitssector, in de infrastructuursector, geen stikstofissues meer zouden zijn. Voor hen zou het Vlaams Luchtbeleidsplan 2030 voldoende zijn. Niemand heeft echter blijkbaar vorig jaar de “met redenen omklede motie” van de Europese Commissie ten aanzien van België gelezen, over de luchtkwaliteit in Brussel en Antwerpen. Dat is de laatste stap voor een inbreukprocedure bij het Hof van Justitie. Daaruit bleek dat de luchtkwaliteit in Antwerpen (stikstof, CO2, enz), nog altijd behoorlijk problematisch is en verre van opgelost is wat industrie en mobiliteit betreft. Eigenlijk stelde de Europese Commissie dat dat Luchtbeleidsplan inderdaad “lucht” is: geen enkele concrete afdwingbare doelstelling, tijdslijn, sancties, enz. Triestig."

Ten slotte: hoe zou u het nu zelf oplossen?

"Wel, het minimum minimorum is de mensen wiens levenswerk je vernietigt, daarvoor correct te vergoeden. De rode bedrijven stopzetten, oké, maar dan op een juridisch, financieel en menselijk correcte manier. In Vlaanderen is er nu een welbepaald bedrag voorop gesteld, maar er is geen voldoende duidelijkheid over de manier waarop de vergoeding zal berekend worden. We gaan ook nog moeten zien of die vergoedingsmechanismen juridisch stand gaan houden. En … zal het geld dat nu is voorzien, binnen x-aantal jaar nog beschikbaar zijn? Ook de budgettaire context kan veranderen, zeker als een sluitend juridisch kader blijvend op zich zou laten wachten."

"In globo van een wit blad beginnen zou natuurlijk heel leuk zijn, maar dat is in de Vlaamse context helaas niet meer mogelijk. Een correcte behandeling van de boeren nu is cruciaal, maar dan nog zal er het probleem zijn van hoe we naar de toekomst toe verder moeten. Hoe vermijden we dat we gewoon opnieuw in hetzelfde schuitje terecht komen? Veel voorstellen liggen op tafel. Technologische innovatie is daarbij zeer belangrijk. Het gebruik van economische prikkels evenzeer. Voor dat alles hebben we een sluitend juridisch kader nodig, en dit voor alle betrokken sectoren, dus zowel voor industrie, landbouw en verkeer."

Daarop inpikkend: die piekbelasters zijn maar 1 procent van de emissiereductie die de Vlaamse regering wil realiseren.

"Inderdaad, men kan die mensen uitkopen, maar er is nog heel wat in het stikstofbad als dat probleem geëlimineerd is. De nood aan een sluitend juridisch kader voor tal van maatregelen blijft daarom enorm groot en ik ben daar behoorlijk pessimistisch over, ik denk eigenlijk niet dat dit lukt voor het einde van deze legislatuur."

De kans is groot dat de Vlaamse regering tegen de verkiezingen van 2024 in proces ligt met honderden Vlaamse ondernemers?

"Inderdaad, als het niet is voor stikstof, dan zal het zijn voor groenstroomcertificaten, of voor iets anders. Er moet dus simpelweg iets veranderen aan de manier waarop men beleid voert. De voorbije twee jaar is er veel spektakel geweest, zijn veel aankondigingen gedaan, maar nu moet er echt opgeleverd worden. Je kan blijven roepen en je kan blijven aankondigen, maar met nog slechts twee jaar tot de volgende verkiezingen is het nu echt wel delivery time. De Vlaamse regering moet voor resultaten zorgen, en met stoere praat inzake “historische” akkoorden alleen gaat dat niet lukken. Die periode is al lang voorbij."