Alweer nieuw Nederlands stikstofarrest: passende beoordeling altijd nodig

Volgens de Nederlandse Raad van State, het hoogste administratieve rechtscollege, betekent het niet dat er een algehele bouwstop komt. Er moet nu weer vooraf worden bekeken hoeveel stikstof er bij elk bouwproject vrijkomt - ook dus in de afbraak en constructiefase - en wat daarvan de gevolgen zijn. Dat zal wel tot grote vertragingen gaan leiden: gedetailleerde “passende beoordelingen” kosten maanden aan onderzoek en er is een tekort aan deskundigen die dit soort rapportages kunnen opstellen.

De Raad van State deed de uitspraak in een zaak over megaproject Porthos. Daarmee moet CO2 van bedrijven in de Rotterdamse haven worden opgeslagen in lege gasvelden onder de zeebodem. De procedure was aangespannen door de organisatie Mobilisation for the Environment (MOB), van stikstofjager Johan Vollenbroek. MOB had aangevoerd dat er bij de aanleg van de infrastructuur voor de ondergrondse opslag ook stikstof vrijkomt, dat neerslaat in de Zuid-Hollandse duinen. Europese natuurbeschermingsregels schrijven volgens MOB voor dat daar bij het verlenen van een vergunning rekening mee moet worden gehouden. De Raad van State gaat daar in deze uitspraak in mee.

Vertraging

Daarmee komt er een eind aan de zogenaamde “bouwvrijstelling”, die na een eerdere stikstofuitspraak in 2019 in het leven werd geroepen. De bouw kwam toen vrijwel stil te liggen, omdat er geen extra stikstof mocht neerkomen in Natura 2000-gebieden, die door Europese regels worden beschermd.

Om de sector weer op gang te brengen, voerde het kabinet in juli 2021 de bouwvrijstelling in. Daarmee was het niet langer nodig om te onderzoeken hoeveel stikstofneerslag werd veroorzaakt door de bouw of sloop van een project. Bij het verlenen van de vergunning speelde dat geen rol meer, omdat die stikstofuitstoot tijdelijk is, zo werd geredeneerd. Alleen de permanente stikstofneerslag na ingebruikname telde mee, zoals verkeer dat over een weg rijdt of de schadelijke uitstoot van koeien in een stal of een nieuwe fabriek.

De uitspraak van de rechter heeft geen gevolgen voor projecten waarvan de vergunning al definitief is verleend. Vergunningen waartegen nog bezwaar kan worden gemaakt, zitten volgens de Raad van State in de gevarenzone. En nieuwe projecten waarvoor nog een vergunning moet worden afgegeven, moeten door berekeningen laten zien dat de uitstoot binnen de regels is.

De uitspraak kan, paradoxaal genoeg, ook leiden tot vertraging van verduurzamingsprojecten, zoals windmolenparken. De rechter ging ook in op de gevolgen voor Porthos. Het project zal vertraging oplopen, maar is niet van de baan, zo werd in de uitspraak benadrukt. Er is al geïnventariseerd wat de stikstofgevolgen zijn van het project, maar dat is te laat in de procedure ingediend. Daarom is dit voor Porthos een tussenstap en zal de bestuursrechter later een definitieve uitspraak doen.

Gelijkenis met arrest Overijse

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) reageert fors op de uitspraak: “Vlaanderen mag niet verworden tot dergelijke Nederlandse toestanden. We moeten onze landbouwers, onze bouwsector, onze economie beter beschermen dan in Nederland. Drie-en-een-half jaar na hun eerste stikstofarrest staan ze daar nog altijd in de startblokken. Of we het nu leuk vinden of niet: enkel de bevestiging van onze Vlaamse stikstofaanpak kan hetzelfde scenario voorkomen. De vraag is niet of Vlaanderen economisch zal worden stilgelegd als we niks doen. De vraag is dan alleen nog hoe snel het zal gebeuren. Het is nu echt aan de politiek om samen te tonen dat ze moed heeft. Wie wil dit op zijn geweten?”

De minister kaart nog aan dat de hele juridische mallemolen het gevolg is van Europese engagementen die de lidstaten zijn aangegaan. “Zomaar blind op de groene knopjes in Europa drukken is niet zonder gevolgen. Ook dat is een kritische kijk in eigen boezem waard. Net daarom waarschuw ik al sinds mijn aantreden om niet zomaar in alle Europese engagementen mee te gaan, aangezien ze juridische gevolgen zullen hebben met mogelijke enorme gevolgen. Nederland bewijst dat vandaag”, klinkt het.

Het arrest van Overijse ligt nochtans in dezelfde lijn als de tussenbeschikking over de bouwvrijstelling. De Raad voor Vergunningsbetwistingen bij ons stelt dat de significantiekaders voor de industrie niet zomaar mogen toegepast worden en dat er een “passende beoordeling” moet gebeuren. De Nederlandse Raad van State vindt dat die dus ook moet rekening houden met de eventuele effecten in de constructiefase.