Memoranda BBL en Natuurpunt: “Het is nu of nooit om klimaatproblematiek aan te pakken”
nieuwsBond Beter Leefmilieu (BBL) en Natuurpunt kaarten beiden de hoogdringendheid aan om de klimaatproblematiek aan te pakken in hun memoranda. “Het tijdvenster verkleint en het is nu alle hens aan dek”, klinkt het duidelijk bij Bond Beter Leefmilieu.” Met de memoranda reiken BBL en Natuurpunt elk met hun eigen focuspunten concrete beleidsmaatregelen aan die de volgende Vlaamse regering zou kunnen invoeren “zodat de curves omgebogen kunnen worden naar een Vlaanderen in harmonie met zijn omgeving en de natuur”, zoals Natuurpunt het stelt.
De afgelopen maanden hebben heel wat belangenorganisaties hun wensenlijstje voor de nieuwe regeringen voorgesteld. In kader van de regeringsonderhandelingen ontvingen de Vlaamse onderhandelaars Matthias Diependaele (N-VA), Melissa Depraetere (Vooruit) en Sammy Mahdi (cd&v) ondertussen al heel wat middenveldorganisaties. Vorige week werden de landbouworganisaties Boerenbond en ABS uitgenodigd, deze week waren de natuur-en milieuorganisaties aan de beurt. In kader van deze gespreksrondes belichten we de komende komende dagen ook de ambities en verlangens van andere organisaties in de agrovoedingsketen
Bond Beter Leefmilieu
Volgens Bond Beter Leefmilieu bood het afgelopen Vlaamse beleid geen afdoende antwoord op de monumentale uitdaging, ondanks nieuwe maatregelen. Het leidde in 2023 zelfs tot een veroordeling in de Klimaatzaak: Vlaanderen schendt de mensenrechten van zijn burgers. BBL hekelt vooral de weinige ruimte voor milieu. “Vlaanderen botst steeds vaker op zijn beperkte milieugebruiksruimte en het Vlaamse beleid schiet daarin tekort: de torenhoge stikstofuitstoot bedreigt onze natuur en gezondheid, de mestberg verstikt onze waterlopen en de PFAS-vervuiling is wellicht maar het topje van de ijsberg aan toxische stoffen in ons leefmilieu. Naast de milieuruimte is ook de fysieke ruimte beperkt, zeker in het kleine en dichtbevolkte Vlaanderen. Overmatige verharding en een slechte ruimtelijke ordening maken ons extra kwetsbaar voor de gevolgen van het opwarmende klimaat. Een bouwshift blijft noodzakelijk, net zoals het herstellen van riviervalleien. Deze noodzakelijke ruimtelijke ingrepen mogen niet langer vooruitgeschoven worden”, leidt BBL zijn memorandum in dat maatregelen opgesomd heeft over zowel mobiliteit, huisvesting, industrie, energie maar ook over landbouw, ruimte, waterlopen en ons voedingspatroon.
De klimaatmaatregelen voor de landbouwsector leunen te veel op vrijwilligheid en blijken geen succes te zijn
Agro-ecologie en kleinere veestapel
“De landbouwsector is één van de grootste drijfkrachten van de overschrijding van verschillende planetaire grenzen. De impact op biodiversiteit, klimaat en volksgezondheid is erg groot en een transitie naar een duurzaam landbouw- en voedselsysteem waar de landbouwer, en niet de agro-industrie, centraal staat, is dringend nodig”, stelt Bond Beter Leefmilieu.
Net zoals Natuurpunt zet BBL een agro-ecologisch landbouwmodel centraal in zijn memorandum als duurzaam landbouwsysteem, en pleit de milieuorganisatie ervoor dat de Vlaamse regering dit ook voorop stelt in het brede Vlaamse landbouwbeleid.“Een agro-ecologisch landbouwmodel waarin de boer centraal staat en het landbouwbedrijf in balans met de omgeving wordt ontwikkeld, moet de leidraad bieden”, aldus BBL. “We gaan daarvoor naar een meer grondgebonden veestapel, ondersteund door een eiwitshift naar meer plantaardige voeding.”
De milieuorganisatie vraagt aan de regering voor een visie voor landbouw in Vlaanderen, met aandacht voor een open ruimte waar natuur en bos welkom zijn. In die visie en bijhorend plan van aanpak moet het de landbouwer zo makkelijk als mogelijk gemaakt worden om te boeren binnen de milieugrenzen. “De middelen moeten telkens in functie gegeven worden van duurzame transitie”, stelt BBL ook voor. “Gezien de grootte van het budget en de impact van de sector, valt een sturende conditionaliteit volledig te verantwoorden. De budgetten voor biologische landbouw in de Vlaamse onderzoeks- en onderwijsinstellingen dienen verhoogd te worden.”
BBL stelt in het memorandum dat de klimaatmaatregelen voor de landbouwsector te veel leunen op vrijwilligheid en geen succes blijken de zijn, aangezien de landbouwsector de enige sector is die sinds 2005 nog een stijging van de broeikasgasemissies optekent. “Bovendien werkt de voorgestelde aanpak per dier, door bijvoorbeeld in te zetten op methaanreducerend veevoer, onvoldoende”, aldus BBL. “De meest kostenefficiënte en resultaatgerichte manier om de klimaatproblematiek in de landbouwsector op te lossen is in te zetten op meer grondgebonden veeteelt, waarbij het aantal dieren afgestemd is op de draagkracht van de omgeving. Daarbij moet een begeleidingssysteem gevonden worden.”
De keuze voor een teelt wordt nu hoofdzakelijk gebaseerd op economische motieven, een teeltatlas zou de landbouwer de keuze geven tussen specifieke teeltrotaties die afgestemd zijn op lokale condities
Klimaatadaptatie
Onder het hoofdstuk ‘klimaatadaptatie in het landbouwbeleid’, stelt BBL voor om onder meer en regionale teeltatlas op te nemen in het landbouwbeleid, afgestemd op de specifieke economische, ecologische en fysische voorwaarden in elke streek. “Dit biedt de kans om een geïntegreerd landbouwbeleid te formuleren waarin elke landbouwer de keuze heeft tussen specifieke teeltrotaties die afgestemd zijn op lokale en globale noden en kansen”, aldus BBL.
Inzake water en klimaatadaptatie haalt de milieuorganisatie het Sigmaplan aan als een goed voorbeeld. “Dijken worden verplaatst en de rivier krijgt opnieuw natuurlijke overstromingszones. Zo beschermen we omliggende steden en gemeenten voor wateroverlast. Om ons echt weerbaar te maken voor toekomstige waterbommen, moeten beken en rivieren opnieuw ruimte krijgen en wetlands hersteld worden”, leest het memorandum. “Bescherm ook de kust met natuurgebaseerde oplossingen. Herstel het natuurlijke kustlandschap door polders, duinen, stranden en zandbanken te verbinden.”
Natuur- en landbouwgebied wordt "ongepland" ingevuld
18 april 2023Ruimtelijke ordening en reductiedoelstellingen
Een belangrijke sleutel in de klimaatuitdaging is volgens BBL een betere ruimtelijke ordening. Naast de aanpassing van de regel dat er bos mag gekapt worden in woon- of industriegebied, vraagt de milieuorganisatie in haar memorandum om ook de mogelijkheden van zonevreemde ontwikkeling in landbouwgebied sterk in te perken. “De vele wettelijke mogelijkheden om leegstaande landbouwbedrijven om te bouwen naar woningen en andere zonevreemde zaken, zorgen voor een verregaande verrommeling van het platteland. Gebouwen die nog bruikbaar zijn voor landbouw, moeten maximaal een nieuwe functie krijgen binnen de landbouw. Als dit niet mogelijk is, moet sloop, ontharding en herstel van open ruimte een valabel alternatief zijn. Met een vergoeding voor de landbouwer die ermee stopt”, luidt het.
Tot slot dient Vlaanderen ook ambitieuzere reductiedoelstellingen te formuleren inzake de import van soja, moet de doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water in het omgevingsbeleid leidend worden, en moeten gewasbescherming-bufferzones gecreëerd worden voor kwetsbare groepen en biodiversiteit. Ook de pesticidenrichtlijn moet opnieuw op tafel komen. Daarnaast wenst BBL dat Vlaanderen meer inzet op de eiwittransitie, zowel aan de vraag- als aanbodzijde. Daarbij moeten de doelstellingen van de Vlaamse eiwitstrategie bindend worden en moet er voldoende budget aan de uitrol van deze strategie gekoppeld wordt.
We roepen beleidsmakers op om de instrumenten grondruil en onteigening daadkrachtiger in te zetten
Herwaardering van water
Natuurpunt stelt dat het Vlaamse landschap gekenmerkt wordt door een achterhaald waterbeleid, en het tijd is om het landschap te transformeren “van een vergiet naar een spons”. Dijken moeten achteruit en waterlopen moeten opnieuw meanderen met veel natuurlijke oevers. Daarnaast moet Vlaanderen zo snel als mogelijk alle gedegradeerde en verdwenen wetlands in groene bestemmingen herstellen en moeten alle veengebieden een beschermingsstatuut krijgen. Ook vindt Natuurpunt dat het algemeen belang in de toekomst moet primeren op het individueel belang in cruciale vernattings-en infiltratiegebieden. “Nergens in Europa kan één eigenaar van een stukje landbouw- of recreatiegrond een grootschalig vernattingsproject makkelijker tegenhouden dan bij ons”, schrijft Natuurpunt. “Als we Vlaanderen op tijd klimaatrobuust willen maken, kunnen we niet heen om een actiever gebruik van eigendomsverplaatsing. Een instrument als onteigening kan voor bijvoorbeeld hobbyhouders en landbouwers vaak gunstig uitpakken omdat zij naast de grondprijs ook een schadeloosstelling krijgen, en dat de eenmalige individuele kosten ruimschoots opwegen tegen de permanente maatschappelijke baten. We roepen beleidsmakers op om de instrumenten grondruil en onteigening daadkrachtiger in te zetten.”
Natuurpunt spoort Vlaanderen ook aan om werk te maken van de inventarisatie van huidige drainagenetwerken in agrarische gebieden. “De huidige Vlaamse regering zet momenteel in op bijkomende natte natuur, maar deze inspanningen zijn futiel indien de drainagepraktijken in agrarische gebieden niet aan banden worden gelegd. De nieuwe Vlarem-regeling met vergunningsplicht voor drainages nabij SBZ en het nieuwe peilbesluit zijn een eerste stap in de goede richting maar gaan niet ver genoeg”, aldus Natuurpunt. “Overgangsmaatregelen en/of steunmaatregelen om bestaande drainages aan te passen zijn eveneens nodig.”
Partijprogramma's uitgespit: klimaat en milieu
1 juni 2024Regeneratieve landbouw en visserij
“Van een landbouw en visserij die de omgeving uitputten en vervuilen, naar een landbouw en visserij die heropbouwen”, schetst Natuurpunt de landbouw- en visserijsector. Een versneld en coherent transitiebeleid richting agro-ecologische landbouw is hierbij essentieel voor Natuurpunt. Belangrijk daarbij is dat het Vlaams landbouwinvesteringsfonds (VLIF) een volwaardig transitiefonds moet worden en dat Vlaanderen alle instrumenten moet aanwenden om adequate economische, technische en ecologische ondersteuning aan landbouwers te bieden om boerenlandnatuur in hun bedrijfsmodel op te nemen.
Net zoals BBL vraagt Natuurpunt ook dat er sterker ingezet wordt op de eiwitstrategie, dat de veestapel op gecontroleerde en sociaal-economisch duurzame manier ingekrompen wordt en dat er een teeltenatlas in het leven wordt geroepen. “De keuze voor een teelt wordt nu hoofdzakelijk gebaseerd op economische motieven, terwijl met effecten op de bodem en de omgeving geen rekening wordt gehouden. Bepaalde winstgevende teelten en teelttechnieken kunnen de bodemstructuur zodanig aantasten dat het risico op bodemerosie en modderstromen aanzienlijk toeneemt”, luidt het. Zo’n regionale teeltatlas zou de landbouwer de keuze geven tussen specifieke teeltrotaties die afgestemd zijn op lokale condities om op een duurzame manier te voldoen aan lokale en globale noden en kansen. “Met die brongerichte aanpak van de juiste teelt, de juiste rotatie op de juiste plaats, worden de milieudrukken op de omgeving en natuur geminimaliseerd en de vruchtbare bodem behouden”, aldus Natuurpunt. Ook Natuurpunt pleit ervoor dat Vlaanderen een langetermijnvisie voor een landbouwsector binnen de grenzen van de milieugebruiksruimte met alle stakeholders opstelt.
Verder vraagt Natuurpunt aan de nieuwe regering om een groenblauwe dooradering in het landbouwlandschap door te voeren dat goed is voor 10 procent van het areaal, en om ecoregelingen te ontwikkelen voor 7 procent van het akkerareaal dat goed zijn voor minstens 30 procent van het budget uit de eerste pijler van het GLB.
Voorloper op gezonde lucht, water en bodem
Natuurpunt wil dat Vlaanderen binnenkort verandert van een regio met treurige vervuilingsrecords naar een voorloper op vlak van gezonde lucht, water en bodem. “Neem actie voor een landbouw zonder schadelijke stoffen voor milieu, natuur en gezondheid”, duidt Natuurpunt. “Gebruik een efficiënter erosiebeleid, zoals het verplichte luik uit het erosiebeleid van het GLB, om ook areaal graslandbuffers te verhogen. Stel bindende doelstellingen en een actieplan voorop om het gehalte organische (kool)stof in de Vlaamse bodems te verhogen. Rol een ambitieus rioleringsbeleid uit waarbij slimmer gebruik gemaakt wordt van IBA’s (Individuele Behandeling van Afvalwater). En geef de rechten van de natuur een plaats in het rechtsverkeer.”
Tot slot wil Natuurpunt ook dat Vlaanderen de permanente omgevingsvergunning afschaft. “Dit is momenteel de facto een eeuwigdurend recht om het milieu te vervuilen. Voer daarom opnieuw vergunningen met een beperkte looptijd in, zodat nieuwe inzichten en de best beschikbare technieken zo snel mogelijk kunnen worden geïmplementeerd”, aldus Natuurpunt.
