Rikolto en partners ontwerpen ‘Supermarkt van de Toekomst’

Rikolto definieert vijf bouwstenen voor de supermarkt van morgen: Een waardegedreven businessmodel, een systemische samenwerking tussen ketenactoren en stakeholders, een gezond en duurzaam mainstream aanbod, een doorrekening van de ‘true cost’ van voedselproductie en impactvorming via sectorinitiatieven. Methodes die bijzonder mooi klinken in theorie, maar de praktijk is nog veraf. Alle stakeholders waren het erover eens dat de gedroomde consumptierevolutie tijd zal vergen. Veel tijd. 

“Wie zou er akkoord gaan moesten supermarkten enkel nog gezonde en duurzame voeding in de schappen hebben liggen?” Een treffende vraag die werd beantwoord met een handopsteken bij een derde van de zaal. Een minderheid die in werkelijkheid wellicht kleiner is, afgaand op de populariteit van het alcoholische aperitief op de receptie. 

Prijs is volgens Billiet echter niet zaligmakend. "Het is populistisch te denken dat door duurdere voedingsprijzen een groot deel van de bevolking zich geen gezonde voeding kan permitteren. Er is inderdaad ongeveer 20 procent van de Belgische bevolking die onder de armoedegrens leeft of in een risicosituatie. Maar slecht 0.2% van de bevolking kan zich geen gezonde en voedzame voedingsindustrie permitteren. Koopkracht is dus een redenering van de politiek en lobby-organisaties om voeding niet duurder te maken. Het zijn vooral onze voedingsgewoontes die duur zijn."

Economische houdbaarheid 

Naast eerlijke lonen voor de boeren, zou ook duurzaamheid een evidentie moeten zijn, vindt Rikolto. En gezondheid. Toch zal de mentaliteitsswitch er één zijn van lange termijn. Billiet verwijst hiervoor naar een eerder retailexperiment. “Er zijn praktische tests gebeurd in diverse supermarkten, waar het snoepgoed in de rekken aan de kassa vervangen werden door fruit en groenten. Het resultaat? 35 procent minder omzet.” 

“Compleet mislukt”, vat Isabelle Colbrandt van Lidl samen. Deze supermarktketen heeft meegedaan aan het experiment. “Het toont nog maar eens aan dat het allemaal niet in sneltempo kan gebeuren.” 

Toch ziet Billiet waarde in het voorrang geven aan bepaalde type producten. “Zonder in extremen te vervallen met een strikte opsplitsing tussen ‘goede’ en ‘slechte’ producten”, verduidelijkt Billiet. Ook het gelijke speelveld mag in deze niet vergeten worden. Want duurzaamheidsinitiatieven die economisch worden afgestraft, houden niet lang stand. 

Niet-duurzaam consumeren heeft echter ook een economische kost. Professor Erik Mathijs (KULeuven) stelde in deze context ‘True Cost Accounting’ voor, een onderzoeksproject in samenwerking met ILVO waar men een index wil vormen van de kosten en winsten bij duurzame en minder duurzame consumptie. Een eenvoudig voorbeeld: de druk op onze gezondheidszorg veroorzaakt door ongezonde voeding. 

De verandering in ons consumptiepatroon blijft dus een waardevolle zaak om bij stil te staan. De voordelen van een duurzame, gezonde samenleving werden op het symposium nog maar eens verduidelijkt, al blijft de weg ernaartoe bij afloop eerder flou. Duurzaamheid heeft een prijs, boeren worden door kleine marges richting schaalvergroting geduwd, supermarkten kampen eveneens met competitie en prijzenslagen, en een manier om deze ‘catch 22’ te doorbreken blijft onduidelijk. Rikolto definieert vijf uitgangspunten als leidraad. 

Vijf uitgangspunten 

Ten eerste moet duurzaamheid de uitgangspositie worden van een bedrijf, en geen bijgedachte, vindt Rikolto. En dus moeten ecologische en sociale prestaties met evenveel gewicht worden gecommuniceerd als de economische prestaties van een bedrijf. 

Een duidelijke gemeenschappelijke visie en minimale maatschappelijke verwachting bij alle stakeholders is tevens van belang, concluderen de sprekers. Daarvoor is nood aan structureel overleg, meer dan vandaag het geval is. 

Tot slot ziet Rikolto ook mogelijkheid tot impact via sectorinitiatieven, via regelgeving en stimulerend beleid om duurzame bedrijfsvoeding mogelijk te maken. Zo zou de mededingingswetgeving uitzonderingen kunnen voorzien die prijsafspraken tussen retailers mogelijk maken, om een leefbaar inkomen te garanderen voor de boeren. 

Dit alles is echter makkelijker gezegd dan gedaan. “We zijn goed in het formuleren van technische oplossingen voor technische problemen”, sprak Gert Engelen van Rikolto op het symposium. “Maar de uitdagingen waar we voor staan, zijn te groot om ons voor te stellen. Het is eerder een maatschappelijke, politieke uitdaging dan een wetenschappelijke. Willen we dit aanpakken, zullen we het transdisciplinair moeten bekijken en op de lange termijn.”