“Er is genoeg voedsel, maar de toegang vormt een probleem”

De onderzoekers van Wageningen University & Research (WUR) bogen zich over het voedselvraagstuk in het rapport “Beknopte analyse van de gevolgen van de oorlog in Oekraïne voor de voedselzekerheid”. Ondanks de doemberichten over de voedselzekerheid en het hamstergedrag in de supermarkten, stellen de landbouweconomen gerust. “Er is geen tekort aan voedsel. Zowel mondiaal als in de EU is er voldoende”, concluderen ze.

Ze halen er de cijfers bij van FAO waaruit blijkt dat Oekraïne goed is voor 2 procent van de graanproductie, 3 procent van de tarweproductie en 3 procent van de (voeder)maïsproductie. Het aandeel van het land is dus op wereldschaal relatief beperkt. “Een terugval van de Oekraïense graanproductie is mondiaal gezien een terugslag, maar hoeft niet direct te leiden tot grote tekorten”, aldus het rapport. “Wel zijn er nu forse prijseffecten. Factoren als paniek, ‘hamsteren’ en onrust in de markt spelen hierin een rol.”

Vergelijkbare effecten waren er met de prijspieken in 2007 en 2012. Ook toen hadden exporterende landen de neiging om de eigen voedselzekerheid te beschermen door exportbeperkingen af te kondigen. Maar zo’n gedrag leidt tot een vicieuze cirkel waarbij de internationale prijzen verder toenemen en de markt onrustig blijft.

Kosten doorrekenen

De economen voorspellen dat het gecombineerde effect van de hogere kosten voor energie, grondstoffen en meststoffen de kosten van voedsel op korte termijn omhoog zullen stuwen. “Tot nu toe is het zo dat deze hogere productiekosten voor de primaire landbouw maar voor een beperkt deel doorwerken in de prijs die de consument betaalt. Ook voor de verwerkende schakels geldt dit in meer of mindere mate. Verwacht mag worden dat de huidige stijgingen van de kosten in de nabije toekomst sterker zullen doorwerken in de consumentenprijs.”

Dus niet zozeer de beschikbaarheid van voedsel vormt een probleem, wel de toegang ertoe. De stijgende prijzen, als gevolg van de duurdere grondstoffen en energiekosten, is voor veel mensen een gesel. Niet alleen mensen in armere landen, die meer dan de helft van hun inkomen aan voedsel spenderen, worden hierdoor getroffen. Ook in Europa zullen de gevolgen voor velen voelbaar zijn.

Duurdere kunstmest = lagere productie

Ook de beschikbaarheid en toegang tot kunstmest kan volgens de landbouweconomen in het gedrang komen. Al voor de oorlog waren de prijzen van kunstmest aan het oplopen. De prijsstijgingen hebben ervoor gezorgd dat verschillende exporteurs van kunstmeststoffen al beperkingen hebben opgelegd. “Het voornemen van Rusland om geen kunstmeststoffen meer te exporteren, zal de beschikbaarheid ervan extra onder druk zetten”, aldus de onderzoekers. “Prijzen voor kunstmeststoffen zijn al hoger vanwege de gestegen energie- en transportkosten en zullen bij een daadwerkelijk exportverbod verder stijgen. Duurdere meststoffen kunnen leiden tot lager gebruik en daarmee een lagere productie. 

De WUR-onderzoekers wijzen erop dat er schaarste kan optreden bij sommige producten in de EU. “Maar dit hoeft echter geen bedreiging te vormen voor de voedselzekerheid omdat er veelal alternatieven beschikbaar zijn voor het product”, klinkt het.

Voor de langere termijn is er veel onzekerheid over de gevolgen van de oorlog op de voedselzekerheid. Verschillende factoren spelen hier in mee, zoals de productieterugval in Oekraïne en Rusland, de duur van het conflict, de beschikbaarheid van kunstmeststoffen en energie en de handelsbelemmeringen. Om een beter zicht te krijgen zullen verschillende scenario’s moeten bekeken worden. Verder onderzoek zal hier dus antwoorden op moeten geven.

Raadpleeg het volledige rapport