Duizend broden en granaten: hoe kunstmest cruciaal is voor Europese defensie en voedselzekerheid
AnalyseDe krimp van de Europese kunstmestproductie bedreigt niet alleen de voedselzekerheid, maar ook de defensiecapaciteit van de EU. Dat bericht de nieuwssite Euractiv. Door de verminderde vraag naar kunstmest zijn er in Europa diverse productiesites van ammoniak gesloten. Deze stof dient niet alleen voor kunstmest maar ook voor explosieven. Vandaag importeert Europa deze stof vooral uit de VS en Rusland.
Afhankelijkheid van import maakt Europa kwetsbaar, stelt Euractiv. Rusland is van oudsher één van de belangrijkste leveranciers van ammoniak aan de EU. Net als Russische voedingsmiddelen en meststoffen is ruwe ammoniak vrijgesteld van EU-oorlogssancties om de mondiale voedselzekerheid niet in gevaar te brengen. Maar als Rusland en de VS de ammoniakkraan dichtdraaien, komt zowel de voedselzekerheid als de militaire onafhankelijkheid van Europa in het gedrang.
Van productie naar import
In februari waarschuwde Markus Kamieth, CEO van de Duitse agrochemiegigant BASF, dat in de toekomst “ammoniak niet langer in Europa zou worden geproduceerd, maar geïmporteerd”. Ook de Noorse meststoffenfabrikant Yara bevestigde plannen om de laatste ammoniakfabriek in het Verenigd Koninkrijk te sluiten, nadat eerder al de fabriek Tertre in ons land gesloten is.
Europese fabrikanten van explosieven hebben het nu dus moeilijk om hun basisgrondstoffen te vinden. Thierry Francou, CEO van de Franse buskruitgigant Eurenco, vertelt in Euractiv hoe het bedrijf sterk afhankelijk is geworden van Russische producenten. Producenten op eigen bodem heeft Europa immers zelf weggeconcurreerd, stelt Francou. De buskruitgigant kaart aan hoe Rusland rijkelijk subsidies heeft bedeeld aan zijn eigen kunstmestproducenten, die de Europese markt overspoeld hebben met goedkoop product. Kunstmest die “zonder enige handelsbarrières” in de EU werd geïmporteerd.
Ongeveer tachtig procent van alle ammoniak wereldwijd gaat naar kunstmestproductie. Toen kunstmest in 2022 extreem duur werd, lag dat vooral aan de gestegen ammoniakprijzen. In combinatie met duurdere energie, verouderde installaties en dalende vraag besloten Europese producenten die zomer hun productie met wel zeventig procent te verlagen.
Maar ammoniak is ook onmisbaar voor salpeterzuur, een sleutelcomponent van explosieven. Europese munitiefabrikanten waarschuwen dat de krimp van de ammoniakproductie de defensie verzwakt. De daling komt deels door Europees klimaatbeleid, maar ook door hoge gasprijzen sinds de oorlog in Oekraïne. Voor de productie is veel aardgas nodig, en doordat de EU minder of geen Russisch gas wil kopen, moet ze uitwijken naar duurdere leveranciers. Dat heeft gevolgen voor ammoniak, kunstmest én explosieven
Basis voor explosieven geëxporteerd onder mom van voedselzekerheid
Een bewuste strategie van Rusland? Zo lijkt het wel uit recent onderzoek van nieuwsorganisatie Bloomberg. Die onthulde in maart dat Russische explosievenfabrikanten gebruik maakten van Russische meststoffenfabrikanten die in Europa actief zijn, om de aanvoer van salpeterzuur voor de oorlogsinspanningen op peil houden. Het land maakte zo misbruik van uitzonderingen op de EU-sancties die bedoeld zijn om de voedselzekerheid te waarborgen.
De Europese sectoren kaarten deze situatie al jaren aan, maar hun noodkreet werd pas in juli dit jaar gehoord. Toen heeft de EU invoerrechten opgelegd op Russische stikstofhoudende meststoffen, waaronder producten op basis van ammoniak. Vanuit de sector klinkt het geluid dat deze maatregel rijkelijk te laat komt.
Intussen zet de Europese Commissie haar plannen voort om de Europese defensie-industrie te versterken door middel van een reeks (militaire) investeringsprogramma's. De Franse buskruitproducent Eurenco merkt echter op dat deze programma’s dode letter blijven als Europa er niet in slaagt de basisgrondstoffen voor explosieven, zoals ammoniak en salpeterzuur, op eigen bodem te produceren. CEO Francou wijst zelfs met de vinger naar het Europees milieubeleid, dat hij verantwoordelijk houdt voor de inkrimping van de kunstmest- en dus ook de ammoniakindustrie.
De Europese kunstmestindustrie nieuw leven inblazen is echter makkelijker gezegd dan gedaan. Het proces vraagt veel aardgas, en die energiebron is nu eenmaal veel goedkoper te krijgen in Rusland en de VS dan bij ons, zeker omdat Europa steeds minder afhankelijk wil zijn van fossiele brandstoffen.
Kwetsbaar Europa
Ondanks de invoerheffingen is de VS dus uitgegroeid tot een belangrijke leverancier van ammoniak, en één die binnen Europa de voorkeur geniet boven Rusland. De invoer van in Amerika geproduceerde ammoniak is gestegen van 17 800 ton in 2019 tot 141 800 ton in 2024. De EU kijkt inmiddels ook naar andere leveranciers in Noord-Afrika, maar analisten zien vooral een zwak Europa. De wereldmarkt kan op korte termijn flexibiliteit bieden, maar maakt Europa ook kwetsbaar voor schokken in de toeleveringsketens van zowel voedsel als defensie.
De spanningen die zijn ontstaan door de vijandige handelstactieken van Trump hebben duidelijk gemaakt hoe kwetsbaar de EU is. De Europese voedselvoorziening en militaire slagkracht ligt zo voor een deel in handen van Rusland, maar ook van Trump.
Bron: Eigen berichtgeving, Euractiv, Bloomberg
