3% minder Mestbankboetes, maar boetebedrag met 85% gestegen

Hoger boetetotaal

Ten opzichte van het voorgaande jaar bereikte het boetebedrag in 2023 nieuwe hoogtes in de statistieken met een totaal van 7,4 miljoen euro. Dit is een stijging van 85 procent in vergelijking met 2022. Toen werden 5.000 boetes voor 4 miljoen euro uitgeschreven. In 2021 werd 5 miljoen euro geïnd en in 2020 3,3 miljoen euro.

Een stijging van het aantal boetes kan de sprong alvast niet verklaren want er werden 145 boetes minder uitgeschreven in 2023 dan in 2022. Wat dan wel? “Het aantal opgelegde boetes en het boetebedrag kan jaar na jaar verschillen, afhankelijk van de handhavingsaccenten en de doorlooptijd van bepaalde dossiers", verklaart VLM. "Als er ernstige overtredingen met milieu-impact worden vastgesteld bij een bedrijfsdoorlichting van risicobedrijven of bij terreincontroles, dan legt de Mestbank de nodige en gepaste gevolgen op. Het hogere boetebedrag in 2023 is voornamelijk het gevolg van een aantal bedrijfsdoorlichtingsdossiers bij risico-mestverwerkingsinstallaties, waar de ernstige vaststellingen geleid hebben tot een grote boete.”

Het zou hierbij gaan om zes boetes die samen 2.289.694 euro waard waren. De boetes werden uitgeschreven na een doorlichting van de mestbalans bij mestverwerkingsinstallaties. Het voorgaande jaar werden ook inbreuken vastgesteld op de mestbalans, toen bij vijf mestverwerkingsinstallaties. Hun boetes hadden 'slechts' een som van 663.362 euro.

Deze zes boetes van 2023 houden uiteindelijk een derde in van het volledige opgelegde boetebedrag in 2023. Samen met ook het aantal boetes voor balansoverschrijding op een landbouwbedrijf (12%) en de boetes voor een NER-overschrijding (10%), vertegenwoordigt deze categorie 'boetes na terreincontrole of bedrijfsdoorlichting' 69 procent van het totale opgelegde boetebedrag.

Dit staat in schril contrast met de vele boetes (4.415) die na een administratief controleproces uitgeschreven worden. Deze vertegenwoordigen met hun 2,3 miljoen euro slechts 31 procent van het totaal boetebedrag, maar wel 91 procent in aantal. Ten opzichte van het voorgaande jaar is dit bedrag van administratieve boetes niet buitensporig, het is zelfs wat minder. De mestverwerkers lijken zodus dit jaar het kind van de rekening te zijn.

Mestbalans bij verwerkers

In 2023 werden 11 risicovolle mestverwerkingsbedrijven doorgelicht. Bij vijf installaties werden maatregelen opgelegd, terwijl zes installaties boetes kregen, waarvan drie voor het overschrijden van de mestbalans. De andere drie installaties, die eveneens zwaar werden beboet om deze reden dit jaar, waren al in voorgaande jaren doorgelicht. Wat gaat de Mestbank na bij een doorlichting van de mestbalans? "Bij mestverwerkingsinstallaties wordt voornamelijk gekeken of de fosfaten in de aangevoerde mest overeenkomen met die in de afgevoerde producten", legt VLM uit. "Een onevenwicht ontstaat vaak doordat ruwe mest op papier hogere inhoudswaarden heeft dan in werkelijkheid, terwijl verwerkte producten op papier juist lagere inhoudswaarden hebben dan in realiteit. Dit betekent dat in werkelijkheid minder mest wordt verwerkt. Dit is een ernstige overtreding die leidt tot zware boetes. We dringen er al langer op aan dat de inhoudswaarden van mest beter de realiteit moeten weerspiegelen."

Naast de mestbalans worden op terrein onder meer ook gerichte controles uitgevoerd waarbij de staat van de installatie en de risico’s op nutriëntenverliezen worden nagegaan. Bij 40 procent van de 67 gecontroleerde mestverwerkingsinstallaties in 2023, werden inbreuken vastgesteld. Dit waren onder meer inbreuken zoals lozing van effluent door lekkages aan het doek van het bekken, of het te hoog vullen van het effluentbekken of lozing door het overlopen van opslagen. “In de meeste gevallen, is de vaststelling ernstig en wordt een PV opgemaakt. Vele overtredingen zijn toe te schrijven aan nalatigheid van de uitbater van het verwerkingsbedrijf”, duidt VLM. “De terreincontroles zijn in grote mate gericht en daardoor niet representatief voor alle mestverwerkingsinstallaties, maar wijzen wel op de grote milieurisico’s die gepaard gaan met de uitbating van de installaties.”

NER-overschrijding

Het derde grootste bedrag die vorig jaar geïnd werd door de Mestbank was het boetebedrag van circa 750.000 euro voor overschrijdingen van nutriëntenemissierechten (NER). Deze NER bepalen hoeveel dieren een landbouwbedrijf mag hebben. Daarbij controleert de Mestbank alle landbouwers in Vlaanderen of ze niet meer dieren op stal hebben dan de toegelaten. De cijfers die VLM in het Mestrapport vrijgeeft dateren van 2022, voor de inwerkingtreding van het stikstofdecreet dat heel wat wijzigingen aan het NER-systeem inhield, en liggen in lijn met het voorgaande jaar. Zo hielden 762 landbouwers meer dieren dan toegelaten volgens hun NER, waarvan ongeveer de helft van hen recidiveerde. Bij ongeveer de helft van de landbouwers met NER-overschrijding, bedraagt de NER-overschrijding in 2022 minder dan 500 NER, wat overeenkomt met ongeveer vier melk- of zoogkoeien.

De Mestbank zet verschillende tools in om de bemestingspraktijken van landbouwers op te volgen. Door middel van data-analyses van de transport- en perceelsgegevens, wordt de bemesting op percelen met een bemestingsverbod in kwetsbare natuurgebieden (2GVE/ha) bijvoorbeeld opgespoord. In 2023 kreeg vier procent van de in totaal 4.510 landbouwers met één of meerdere percelen met bemestingsverbod, een boete omdat bemesting werd vastgesteld. In totaal werden vorig jaar 196 dossiers opgesteld omdat er te veel mest gebracht werd op een perceel gelegen in natuurgebied. Dit is meer dan een verdubbeling in dossiers vergeleken met 2022, toen waren dit slechts 69 dossiers.

Ook wordt via terreincontroles nagegaan of de bemestingspraktijken correct gebeuren. “De terreincontroles worden gericht ingezet, met een grotere aanwezigheid in gebieden met een slechtere waterkwaliteit”, duidt VLM. Bij zes procent van de 2.821 terreincontroles op de bemestingspraktijken werd minstens één inbreuk vastgesteld. Ten opzichte van het voorgaande jaar werden ongeveer evenveel vaststellingen gedaan. Een voorbeeld van zo'n terreincontrole is het nagaan of de teeltvrije zone van minstens 1 meter tot de waterloop wordt gerespecteerd. Er werden 640 percelen gecontroleerd waar bij acht procent van de akkerlanden een overtreding vastgesteld werd. Voor deze overtredingen werden meestal pv’s opgemaakt. "Bij vaststellingen verwijzen de meeste landbouwers naar onwetendheid, een vergetelheid of het onnauwkeurig bewerken van het perceel", aldus VLM. "Door de aanscherping van de handhaving is de nalevingsgraad tijdens de laatste jaren sterk verbeterd, daar is de daling van het inbreukpercentage van 50 procent in 2018 tot acht procent in 2023 getuige van."

Door de ernstige wateroverlast in oktober en november 2023 kon een groot aantal landbouwers zijn nateelten niet zoals gepland inzaaien. Wegens deze overmachtssituatie is slechts bij een kleine twee procent van de landbouwers een beoordeling van het gerealiseerde areaal gebeurd.

Luchtwassers

In afspraak met de afdeling Handhaving van het departement Omgeving, voert de Mestbank ook terreincontroles uit op de luchtwassers. In 2023 werden 35 landbouwers gecontroleerd, bij 11 procent van de gecontroleerde landbouwers werd vastgesteld dat het luchtwassysteem niet in werking was. Ten opzichte van niet-werkende luchtwassystemen in 2022 (33%) is dit een ruime halvering. Toen werden er 49 landbouwers gecontroleerd. “Voor zo’n ernstige vaststellingen wordt telkens een proces-verbaal opgesteld”, aldus VLM.

Naast de niet-werkende systemen, werd bij 29 procent van de gecontroleerde landbouwers geen verplicht jaarlijks onderhoudscontract vastgesteld en had 40 procent onvoldoende analyse laten uitvoeren van het spuiwater. "Een luchtwasser heeft een continue opvolging nodig om een goede werking te garanderen", aldus VLM. Bij 17 procent was er geen of een defecte debietmeter voor het spuiwater.

In totaal werd bij meer dan de helft (57%) van de gecontroleerde landbouwers in 2023 minstens één probleem gedetecteerd. Bij 31 bedrijven was er een controle van de biologische luchtwasser, bij 6 van de chemische luchtwasser en bij 1 bedrijf van het biobed luchtwassysteem. Sommige landbouwers hebben meer dan 1 luchtwasser op hun bedrijf.

In 2022 besliste de Vlaamse regering dat alle nieuwe luchtwassers over een elektronische monitoring moeten beschikken zodat het toezicht op een goede werking van luchtwassers kan worden versterkt. Bestaande luchtwassers krijgen tot 31 december 2025 om aan deze verplichting te voldoen.