Aardappelsector is klaar om te schitteren op Interpom, maar duurzaamheidstransitie zorgt voor uitdagingen

Al ruim vier jaar staat Christophe Vermeulen intussen aan het roer van Belgapom, de beroepsfederatie van de Belgische aardappelhandel en -verwerking, maar stellen dat de aardappelsector geen geheimen meer voor hem heeft, doet hij niet. Daarvoor is de onvoorspelbaarheid in de sector te groot. “Het ene seizoen is het te nat, het andere te droog, dan is het moeilijk om te planten of duiken er oogstproblemen op. En dan hebben we het nog niet gehad over opkomstproblemen of ziektes. Ieder jaar is anders en vraagt ook een andere aanpak. Dus ik zal nog een paar seizoenen nodig hebben om de sector volledig te doorgronden”, stelt Vermeulen wanneer we hem spreken in de hectiek van de laatste rechte lijn richting Interpom. Die aardappelvakbeurs gaat door van zondag 24 november tot en met dinsdag 26 november in Kortrijk Xpo. Met 325 exposanten uit 15 landen is de beursruimte volledig volzet. De vorige editie, in 2022 was nog goed voor een record: ruim 20.000 bezoekers kwamen langs, waaronder ook veel buitenlandse bezoekers.

In de slogan van de vorige editie was ‘healthy growth’ de centrale boodschap. Is die gezonde groei vandaag nog mogelijk in België?

Vermeulen: "Als we naar het areaal kijken, dan zitten we ongeveer op het maximum van 100.000 hectare. De verplichte teeltrotatie en maatregelen in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid zorgen immers voor een rem. Anderzijds zijn er ook de evoluties in de veehouderij. Hoe dat zal uitdraaien, zullen we pas over een aantal jaar weten. Maar vandaag wordt ongeveer de helft van het landbouwareaal gebruikt voor de teelt van veevoeder. Wat gaat er gebeuren als dat in de toekomst niet meer nodig is? Daar kan eventueel wel een kans zitten voor de plantaardige en bij uitbreiding de aardappelsector. Maar we willen ons zeker niet rijk rekenen op kap van een dierlijke sector in moeilijkheden.”

“De vraag naar onze verwerkte aardappelproducten blijft in elk geval groot. Bedrijven diversifiëren almaar meer en zetten in op specialiteiten. In eigen land hebben we de afgelopen jaren een enorme capaciteitsverhoging gekend, maar dat kan niet blijven duren. Een deel van de groei zal dus niet meer Belgisch zijn. Denk maar aan de opmars van de verwerking in Noord-Frankrijk. Daar is plaats en daar zijn incentives want onder president Macron is er een pro-industrieel beleid gevoerd. Agristo heeft intussen ook in India een fabriek en kijkt naar de VS. De familiebedrijven van 30 jaar geleden zijn stilaan globale reuzen geworden.”

Zoals je al zei, de milieudruk van de aardappelteelt is vaak een punt van kritiek. Onder meer het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in de teelt staat maatschappelijk en beleidsmatig onder druk. Vormt dat een reële bedreiging voor de aardappelteelt in België?

Vermeulen: “Een bedreiging is een heel groot woord, maar dat het een reële zorg is, dat staat vast. We hopen dat we die overgang naar minder gewasbescherming in overleg met de wetgever kunnen invullen op een manier die toelaat om alternatieven te zoeken en te testen. Die alternatieven moeten niet alleen efficiënt zijn, ze moeten ook betaalbaar zijn. Dat is een moeilijk evenwicht.”

“Als we het gebruik van gewasbescherming en kunstmest in de aardappelteelt willen terugdringen, zullen we ook andere, resistentere aardappelrassen nodig hebben. Vandaag heeft de Europese Commissie de deur al opengezet voor Crispr-CAS, maar ik hoop dat er in de toekomst nog andere ggo-technieken worden toegelaten. We zitten ook met een reële klimaatverandering. Dus als we onze voedselvoorziening en onze industriële activiteit op punt willen houden, dan zal er wel iets moeten veranderen. Het zal niet blijven lukken met de aardappelvariëteiten waar we vandaag over beschikken. De aardappelverwerkende sector opereert trouwens in een wereldmarkt. Op andere continenten is er geen terughoudendheid op het gebied van ggo’s. Ik heb die ethische bezwaren over genetische modificatie trouwens nooit begrepen. We kunnen ons in Europa toch niet laten wegconcurreren omwille van emotionele principes?”

Het lijkt erop dat de telers en verwerkers minder dan in het verleden met getrokken messen tegenover elkaar staan. Klopt die indruk?

Vermeulen: "Ja. Toen ik vier jaar geleden startte bij Belgapom volgde mijn voorganger Romain Cools de onderhandelingen binnen onze brancheorganisatie Belpotato nog een tijdje op omdat dit heel goede kennis van de sector vergt. Die onderhandelingen, onder meer over een gedragscode, waren bijzonder zwaar. Dat zag ik aan Romain. Na zo’n dag zat hij er mentaal vaak door, maar hij heeft dat al die tijd fantastisch gedaan. Toen ik de fakkel van hem overnam, was dat ook wel een voordeel omdat ik de historische gegroeide geschillen gemakkelijker achter me kon laten. Daarnaast werd ik ook geholpen door de wetgeving. Er waren aanpassingen aan het Economisch en Burgerlijk Wetboek waardoor grote discussiepunten zoals overmacht, geschreven contracten en eigendomsoverdracht door de wetgever werden ingevuld. Ik had ook het voordeel dat ik als jurist alles redelijk goed kon objectiveren waardoor bepaalde angels vanzelf verdwenen.”

“Maar ook corona heeft een rol gespeeld. De industrie heeft zich toen van haar beste kant getoond door alle contracten na te komen, terwijl ze ook overmacht had kunnen inroepen. Daar is een stuk goodwill gecreëerd. Het besef is er toen bij alle partijen gekomen dat het over het voortbestaan van de keten gaat en dat er meer gemeenschappelijke problemen en gemeenschappelijke belangen zijn, dan men aanvankelijk besefte. Dat besef heeft ertoe geleid dat de tweede aanpassing van de gedragscode die tijdens de beurs wordt ondertekend, veel gemakkelijker en op amicalere wijze tot stand is gekomen. We zijn ons bewust van het gemeenschappelijk doel en dat praat gemakkelijker. Ik juich die evolutie toe.”

Heeft het extreme weer daar ook aan bijgedragen?

Vermeulen: “Zeker. De weersomstandigheden waren zodanig extreem dat iedereen in de problemen kwam. Tegelijk is de vraag naar verwerkte producten de afgelopen jaren exponentieel gestegen waardoor een klimaat gecreëerd werd waarbij telers en afnemers wel in gesprek met elkaar moesten gaan. Elk bedrijf heeft daar zijn eigen politiek gevoerd, maar die was er wel telkens op gericht om het maximum te halen uit wat mogelijk was. Als je als boer geconfronteerd wordt met een partij aardappelen die aan het rotten is, dan is het belangrijk dat die zo snel mogelijk kan verwerkt worden. Dat daarvoor een oplossing kan gevonden worden, is niet alleen goed voor de boer, maar ook voor de industrie in tijden van krap aanbod.”

De laatste jaren hebben we niet alleen uitbreiding maar ook consolidatie gezien bij de verwerkende industrie: Clarebout Potatoes nam Mydibel over en nam een minderheidsbelang in Pomuni. De verwerkende sector wordt vandaag beheerst door zes grote verwerkers. Dreigt dit niet een nieuw onevenwicht tussen telers en verwerkers in de hand te werken?

Vermeulen: “Bij mijn weten is er absoluut geen sprake van kartelvorming. Integendeel, de concurrentie tussen die zes is behoorlijk groot. Als je zes grote concurrenten hebt met een grote honger naar aardappelen, dan denk ik dat de onderhandelingspositie van de telers hier vooralsnog niet in het gedrang komt. Mocht het om twee spelers gaan, dan zou het een andere zaak zijn. Er zijn nog altijd veel wegen die naar de boer leiden en omgekeerd.”

Niet alleen bij de verwerkende industrie zien we uitbreiding en schaalvergroting. Ook bij de telers neemt de professionalisering, die vaak gepaard gaat met schaalvergroting, toe. Wordt het financieel risico soms niet heel groot in deze tijden van extreme weersomstandigheden?

Vermeulen: “Dat is een evolutie die je natuurlijk niet kan tegenhouden. De aardappelteelt is een dure teelt, zeker als je van niets moet beginnen. Maar de bedrijven die al een tijdje bezig zijn, kunnen het risico vaak wel onder controle houden. In een goed jaar kan je met een groot aardappelareaal ook goed geld verdienen. Uiteindelijk is het de beslissing van de boer hoeveel risico hij neemt. Ik hoop alleen dat we niet gaan evolueren naar heel grote bedrijven met monocultuur, want dat is niet goed voor de bodem. In Vlaanderen hebben we gelukkig een traditie van gemengde bedrijven.”

Interpom is traditioneel de plaats waar de contractprijzen voor volgend jaar worden aangekondigd. Is dat dit jaar ook het geval? En wat zijn de verwachtingen?

Vermeulen: “Over prijzen mag ik me nooit uitspreken, dat is aan de bedrijven. Ik heb bij vorige edities wel gemerkt dat wanneer de contractprijzen stijgen, de sfeer op de beurs wel een pak beter is. Ik verwacht ook nu niet meteen een daling, maar het is aan de verwerkers om te bekijken wat opportuun is en wanneer de contractprijzen worden bekendgemaakt. Ik heb graag een gezellige en aangename beurs, maar ik beslis niet over de portemonnee van mijn bedrijven.”

Zit er evolutie in de verhouding tussen de hoeveelheid aardappelen op contract en de hoeveelheid op de vrije markt?

Vermeulen: “Het aandeel contractaardappelen is in elk geval stijgend. Ik denk dat er vandaag 70 tot 80 procent van de aardappelen op contract wordt verhandeld. Omwille van hun stijgende vraag dekken de verwerkers zich meer en meer in. Het staat ieder bedrijf natuurlijk vrij om te kiezen, maar je merkt wel dat ze meer en meer gaan voor zekerheid. Ook andere vormen van contracten duiken op zoals jaarcontracten of zelfs partnerschapscontracten. De tijd dat er enkel sprake was van pure tonnagecontracten ligt achter ons.”

Zal er in de toekomst nog ruimte zijn voor de vrije markt?

Vermeulen: “Voorlopig wel in elk geval. De vrije markt blijft nodig om de gaten in de aanvoer toe te rijden. En natuurlijk is het ook een stuk van het verdienmodel van de boer. Zeker de laatste twee jaar konden de aardappeltelers die hun aardappelen goed konden bewaren, een mooie cent verdienen. De vrijemarktprijzen lagen toen tot drie keer hoger dan de contractprijzen. Al is dat natuurlijk heel uitzonderlijk. Vandaag zijn de prijzen op de vrije markt bijvoorbeeld laag.”

Hier en daar is te horen dat de afzet van verwerkte aardappelproducten moeizaam verloopt. Klopt dat?

Vermeulen: “Het antwoord op die vraag is genuanceerd. Er is nog altijd voldoende vraag, maar omwille van de grote capaciteitsverhoging die we gekend hebben, moet de markt terug een beetje in de plooi vallen. Dat zorgt wel wat voor spanning, maar dat zal zich herstellen. Ik denk niet dat we met een structureel probleem zitten.”

Welke impact verwacht je van geopolitieke veranderingen zoals de verkiezing van Trump als nieuwe president van de VS of de onrust in het Midden-Oosten?

Vermeulen: “Goh, moest ik daar een antwoord kunnen op bieden, dan zou ik waarschijnlijk niet op deze stoel zitten maar een beter betaalde functie in de internationale politiek uitoefenen. Maar het is inderdaad wel zo dat de Noord-Amerikaanse markt voor ons belangrijk is en we dus met argusogen kijken wat daar gebeurt. Van Trump weten we dat hij notoir onbetrouwbaar en onvoorspelbaar is. Ik denk niet dat de protectionistische tariferingsmaatregelen die Trump zal nemen, een groot effect zullen hebben op de voedingssector. Dat zou een grote impact kunnen hebben op de voedselprijzen en de Amerikaanse bevolking is inflatiegevoelig. Volgens mij zal hij eerder symbolische maatregelen nemen zoals het afsluiten van China of andere sectoren viseren, zoals de automobielsector. Dus voor onze producten zou het nog kunnen meevallen, maar misschien is de wens de moeder van de gedachte. En zoals gezegd, de nieuwe president is hoogst onvoorspelbaar.”

“In het Midden-Oosten zitten we nog altijd verveeld met de Jeminitische soldaten in het Suezkanaal, iets wat samenhangt met het conflict in Gaza. Uiteraard zouden wij in een wereld waarin alleen vrede heerst, betere zaken doen.”

Zijn de gevolgen van de oorlog in Oekraïne intussen al genormaliseerd?

Vermeulen: “Het blijft een zorgenkind, maar we hebben kunnen vaststellen dat de markt flexibel genoeg is om zich aan te passen. Ik wil hier wel nog over kwijt dat we op dat vlak in Europa, maar ook in België en Vlaanderen een strategische aanpak missen. Het is niet alleen een industriële strategie die ontbreekt, maar ook één op vlak van voedselvoorziening. Er wordt te veel ad hoc beslist. Er is ook een budgettaire versterking van Europa nodig. We zullen zelf de verantwoordelijkheid moeten nemen voor onze eigen grenzen. We hebben dat veel te lang van ons afgeschoven en gerekend op onze soft power. Maar we zitten hier met een markt van bijna 500 miljoen consumenten, dat is een grotere markt dan de Noord-Amerikaanse markt. We hebben zoveel troeven, maar toch verschuilen we ons altijd. Ik denk dat we die periode achter ons moeten laten.”

Tot slot moeten we het nog hebben over de relatie met de retail. Hoe is die vandaag, want in het verleden zijn er behoorlijk wat moeilijkheden geweest om alle kostprijsverhogingen door te rekenen?

Vermeulen: “Dat hangt ervan af aan wie je het vraagt, dat verschilt van verwerker tot verwerker. Op de versmarkt blijft het moeilijk, want de concurrentie is daar groot. De supermarkten schermen altijd met hun lage marges als je het gesprek hierover wil aangaan, maar die lage marges komen in elk geval niet van de producten die ze lokaal aankopen. Integendeel, hun verdienmodel is voor een groot stuk gebouwd op groenten en fruit. Als de marges laag zijn, dan is het eerder bij de Unilevers van deze wereld. De Nationale Bank van België heeft daar ook onderzoek naar gedaan en dat heeft aangetoond dat er geen sprake was van graaiflatie van onze kant.”

“Door de boerenprotesten is de wetgeving over oneerlijke handelspraktijken nog wat aangescherpt. Intussen gaan er stemmen op, zeker in Frankrijk en Wallonië, om bij alle schakels in de keten de kosten en de marges in kaart te brengen om er zo voor te zorgen dat de boeren een correcte prijs krijgen. Maar dat is de verkeerde oplossing. Als je doorheen de volledige keten het kostenplaatje kan volgen, dan krijgt de laatste schakel in de keten, de retail, alle macht in handen. Het lijkt allemaal heel mooi, maar dat is het niet. In Frankrijk begint men al een klein beetje te beseffen dat de boer door deze regels niet meer geld krijgt.”