Hoe Belpotato.be al vijf jaar de dialoog in de aardappelsector bewaakt
interviewDeze week is het de Week van de Friet, en dat doet elke Belg watertanden. De nationale trots is het resultaat van een samenwerking tussen de Belgische aardappeltelers en -verwerkers. Een samenwerking die de voorbije dagen druk besproken werd bij veel frietliefhebbers na de recente Pano-reportage. "Het overleg tussen de telers en afnemers verloopt niet altijd even vlot, maar wel steeds constructief", gunt brancheorganisatie Belpotato.be een blik achter de schermen. "Ze schuiven al vijf jaar uit vrije wil aan onze tafel, en nog nooit is iemand ervan weggelopen."
Na wat spanningen en heisa rond het opmaken van contracten tussen enkele afnemers en hun telers, bereikten beide partijen woensdag een akkoord om duidelijke termijnen voor contractondertekening vast te leggen. De afspraken werden door Belpotato.be opgenomen in de gedragscode voor contracten. Deze wijziging is niet de eerste, vorig jaar werd de gedragscode al eens grondig geactualiseerd. En ook in 2021 werden er na veel onderhandelingen aanpassingen aangebracht.
“Binnen een brancheorganisatie zoals Belpotato.be is het verboden om over prijzen te spreken. Wel kunnen we afspraken vastleggen over protocollen, werkwijzen en contractmodaliteiten”, duidt Mathieu Vrancken, voorzitter van Belpotato.be. “Met de recente actualisaties hopen we al een groot deel van de weg te hebben afgelegd naar meer uniforme en professionele contracten. De manier waarop afnemers en telers tien jaar geleden afspraken maakten, valt niet meer te vergelijken met hoe er vandaag wordt samengewerkt."
In goeie economische tijden blijven discussies beperkt. Pas wanneer de financiële druk toeneemt, wordt overleg lastiger
Telers en afnemers kunnen niet zonder elkaar
Maar de aardappelteelt en de markt zijn geen stilstaand gegeven, weet Vrancken heel goed. “Alles evolueert, waardoor het onvermijdelijk is dat de contracten op termijn opnieuw onder de loep zullen komen. En dan hoop ik dat we op hetzelfde evenwichtig elan kunnen onderhandelen als vandaag”, klinkt het. “Niet dat de aanpassingen dit jaar en vorig jaar telkens in één vergadering door alle partijen werden goedgekeurd. Consensus vinden was niet altijd even makkelijk, daar gaan ettelijke vergaderingen en discussies over. Maar elke partij had telkens goede moed en voorstellen om tot een vergelijk te komen. Heel wat telers en afnemers hebben ondertussen ook door dat ze elkaar nodig hebben.”
Alles peis en vree tussen afnemers en telers dus? “Zoals in veel verhoudingen geldt: zolang het economisch voor iedereen goed draait, blijven de discussies beperkt. Pas wanneer de financiële druk toeneemt, worden posities sneller ingenomen en wordt overleg lastiger”, aldus Vrancken. “Dan bestaat de uitdaging erin om aan tafel te blijven, begrip te tonen voor elkaars problemen en samen naar oplossingen te zoeken. Dat is precies waarom Belpotato.be in het leven is geroepen.”
Structureel overleg in snel evoluerende markt
De kiem voor een overlegplatform tussen telers en afnemers werd in 2018 gelegd. Door de extreme droogte en hitte was het een uitzonderlijk slecht aardappeljaar, met opbrengsten die tot 40 procent lager lagen dan normaal. Contracten konden vaak niet volledig worden nageleefd, waardoor Belgapom en Agrofront voor het eerst samen rond de tafel gingen. “Het nut van structureel overleg en samenwerking werd toen voor beide partijen duidelijk. Men begreep elkaars problemen en noden beter waardoor er samen naar oplossingen gezocht kon worden", beschrijft Vrancken.
In 2020 werd Belpotato uiteindelijk uit de grond gestampt, met als stichtende leden de Belgische landbouworganisaties FWA, Boerenbond, het Algemeen Boerensyndicaat (ABS), maar ook Fiwap en Belgapom. “Het bestuur en financiering zijn paritair, zodat het gewicht in besluitvorming gelijk is voor beide zijden”, duidt de voorzitter.
De belangrijkste doelstelling is het waken over de duurzaamheid van de sector: ecologisch, economisch, maar ook sociaal
Constructieve blik op compromissen
Sindsdien brengt Belpotato.be zowel de afnemer- als de producentenzijde bij elkaar over allerlei uitdagingen. “Ons belangrijkste doel is om te waken over de duurzaamheid van de sector: ecologisch, economisch, maar ook sociaal”, verduidelijkt Vrancken. “We bewaken een evenwichtige relatie tussen telers en afnemers, met eerlijke en transparante communicatie als centraal uitgangspunt."
Vrancken hoopt dat de positieve overlegcultuur binnen Belpotato.be ook doorwerkt op het terrein en een voorbeeld vormt voor telers en afnemers in hun dagelijkse samenwerking. Volgens hem is overleggen essentieel in de sector, net als een constructieve blik op compromissen. “Je kan een compromis zien als iets waarbij niemand volledig zijn zin krijgt, maar evengoed als een oplossing waarbij beide partijen een deel van hun wensen gerealiseerd zien.”
Klachten van individuele aardappeltelers krijgt de brancheorganisatie zelden. “Aardappeltelers zullen eerder naar de landbouworganisaties stappen met hun specifieke problemen”, duidt de voorzitter. “Als er al eens een specifiek geval bij ons aangekaart wordt, bekijken we ook eerst of het probleem breder speelt in de sector.”
Financiering is een uitdaging
Belpotato.be heeft nog heel wat thema’s op de agenda waarop de organisatie zich de komende periode verder wil toeleggen. Voor onderwerpen als bemesting, pootgoed, rassenkeuze en gewasbescherming willen de telers en afnemers in de toekomst nog beter op elkaar afstemmen en samen naar werkbare oplossingen zoeken.
“Vandaag beperken we ons tot het strikt noodzakelijke omdat we de werkingskosten voor een uitbreiding niet kunnen dekken”, zegt Vrancken. “We werken nog altijd met de oorspronkelijke donatie van de stichtende leden, terwijl we al lang hadden willen overschakelen naar een paritaire bijdrage van alle Belgische verwerkers, handelaars en telers. Daarvoor hebben we echter gegevens nodig van de Vlaamse en Waalse overheid en dat verloopt stroef. De procedure gaat traag, terwijl onze financiële nood hoog is. Hopelijk kunnen we snel stappen vooruitzetten zodat we onze werking en communicatie kunnen blijven verzekeren.”
Pano hoeft commissieleden geen lessen te leren
Ook in de landbouwcommissie van het Vlaams parlement werd deze week de aardappelproductie en -verwerking besproken. Vlaams parlementslid Jeremie Vaneeckhout (Groen) zette het onderwerp op de agenda en vatte voor zijn collega's de Pano-reportage samen: "Onafhankelijkheid, zelfstandigheid en vrije keuze van teelten zijn voorgoed verleden tijd voor boeren die mee in het agro-industriële verhaal stapten. Uiteraard zullen er een aantal landbouwers zijn die daar veel geld aan verdienen, maar dat geldt duidelijk niet voor iedere landbouwer. Pano hoefde ons eigenlijk niets te leren. Want zij die af en toe praten met landbouwers, met diegene die iedere dag worstelen om te overleven, weten dat dit vaak de realiteit is."
Wat volgens Vaneeckhout geen nieuwe les was, noemt Vlaams parlementslid Bart Dochy (cd&v) journalistiek die aan het 'schandalige grenst'. "Wie vandaag gelooft dat landbouwers verplicht worden om aardappelen te planten, kent absoluut niets van de landbouwsector", reageert hij scherp. Volgens hem bevestigt net elke akkerbouwer dat aardappelen de voorbije twintig jaar de meest rendabele teelt waren.
Hij geeft aan dat de contracten in de sector een ‘work in progress’ zijn. Maar volgens hem zijn boeren goed op de hoogte wat ze tekenen en kunnen ze de risico’s daarbij zelf inschatten. Dochy wijst er ook op dat telers hun aardappelen op de vrije markt kunnen verkopen, wat de voorbije jaren vaak hoge opbrengsten opleverde. "Dit jaar is slecht, en daarmee wordt alles nu uit zijn context gerukt", klinkt het.
Vlaams minister van Landbouw Jo Brouns (cd&v) onderstreept tijdens het debat vertrouwen te hebben in het ondernemerschap en ervaring van landbouwers. "Het is verder bekend dat landbouwers heel vaak prijsnemer zijn, wat hen in een kwetsbare positie kan brengen ", aldus Brouns. "Maar het is niet wenselijk om als overheid prijzen vast te leggen, dat zou het marktmechanisme en de ondernemersvrijheid ondergraven." De overheid moet volgens hem vooral waken over een eerlijke en transparante markt. Die transparantie is volgens de minister ook bij contracten essentieel, “en daarom speelt de brancheorganisatie Belpotato.be een belangrijke rol."
