BCZ: "Referentiekader voor de zuivelmarkt is compleet veranderd"

Turbulente tijden

Onverwacht fel stijgende melkprijzen, stijgende grondstoffenprijzen, de oorlog in Oekraïne en het stikstofakkoord zorgen voor turbulente tijden voor de zuivelverwerkers. Dat is ook af te leiden uit de wijzingen die het anders bijzonder stabiele zuivellandschap het laatste anderhalf jaar heeft gekend, met een faillissement (Hollebeekhoeve), een fabriekssluiting (drinksfabriek van Milcobel in Schoten) en overnames (vooral door het Nederlandse Royal A-Ware).

Dat lagere aanbod van melk wereldwijd leidde tot een lange klim van de melkprijzen die steeds steiler werd naar het jaareinde toe. De gemiddelde reëel uitbetaalde melkprijs in 2021 bedroeg 38,50 cent per liter. In 2020 ging het om 32,20 cent, een stijging dus van 20 procent. “Het gaat om de tweede hoogste melkprijs op 20 jaar tijd”, legt Debergh uit. “Enkel in 2013 was hij hoger.”  

Melkprijs breekt met historische wetten

Vandaag kan je volgens hem stellen dat de melkprijs breekt met alle historische wetten. “Een melkprijs boven de 50 cent per liter was ruim een jaar geleden voor ieder van ons nog ondenkbaar. Vandaag verwachten we dat de melkprijs voor mei rond de 55 cent per liter zal bedragen”, luidt het. Zo bedroeg de melkprijs voor de eerste vier maanden van 2022 gemiddeld 48,2 cent per liter, een stijging van 40 procent tegenover dezelfde periode vorig jaar.

“Die stijgende melkprijs is bijzonder goed nieuws voor de melkveehouder die ook zijn kosten ziet stijgen, maar niet voor de zuivelindustrie”, meent Debergh. Samen met de gestegen prijzen voor energie, verpakkingen, lonen, enz. heeft dit gezorgd voor een enorme toename van de kostprijs. “Afhankelijk van hun productmix hebben velen van onze leden diverse maanden met zeer rode cijfers geschreven”, stelt Pycke.

Macht van de retail

Vooral de zuivelbedrijven die consumentenproducten op de markt brengen, hebben zwarte sneeuw gezien omdat de retailers weigerden contractprijzen aan te passen. “Het is schrijnend te moeten vaststellen dat precies in onze eigen interne consumentenmarkt de doorrekening van de kostenstijgingen quasi onmogelijk was, terwijl in de B2B-markt en de export deze prijsstijgingen wel gehonoreerd werden”, meent de BCZ-voorzitter.

Volgens haar bleek het wettelijk omschreven element van imprevisie (een verandering van omstandigheden die onvoorzienbaar was bij de contractafsluiting en die de uitvoering van een contract buitensporig bezwarend maakt zodat de uitvoering ervan redelijkerwijze niet langer kan worden geëist, red.) onvoldoende afdwingbaar. “Dit moet aangepast worden, zoniet dreigen leveranciers het slachtoffer te worden van machtsmisbruik verderop in de keten”, aldus Pycke.

Globale krimp van melkconsumptie

BCZ wijst er dan ook dat de werkelijke prijsstijgingen op dit moment nog niet echt zijn doorgerekend in de consumentenprijs. Of dit gaat leiden tot een lagere zuivelconsumptie in België is moeilijk in te schatten, al is het nu al te zien dat duurdere merkproducten en bijvoorbeeld bioproducten het moeilijker krijgen. Maar de sectorfederatie verwacht wel dat er een globale krimp komt van de consumentenmarkt door de aanhoudend hoge prijzen.

Voorlopig blijft de export immers op peil, maar de zuivelindustrie roept op tot waakzaamheid. “De melkprijs is op dit moment vooral in België hoog. Dat levert ons een concurrentienadeel op”, legt Pycke uit. Ze sluit het verlies van exportmarkten niet uit. “Op een bepaald moment worden producten te duur voor onze exportmarkten waar de koopkracht niet altijd hoog is. We kunnen ons niet buiten de markt prijzen. Als de export afneemt, zal dit ook meteen impact hebben op de vraag naar melk.”

Ondanks deze zeer moeilijke marktomstandigheden is de zuivelindustrie erin geslaagd om in 2021 een stabiele omzet van 5,4 miljard euro te realiseren (+2%) en de melkverwerking op peil te houden (4,78 miljard liter). Nadat de tewerkstelling 5 jaar op rij is toegenomen, is die in 2021 gestagneerd. De zuivelindustrie stelt 6.152 mensen tewerk. “Goed nieuws is de toename van de investeringen. Die zijn gestegen van 137 miljoen euro in 2020 naar 169 miljoen euro een jaar later. Een stijging van maar liefst 23 procent en een absoluut record”, zegt Debergh. “Elke euro op 11 die in België wordt geïnvesteerd in de voedingsindustrie komt daarmee op conto van de zuivelindustrie.”

Uitvoer naar Verenigd Koninkrijk als lichtpunt

Voor de Belgische zuivelsector was het ook bang afwachten wat de impact van de brexit zou zijn. Het Verenigd Koninkrijk is immers een belangrijk afzetland voor Europese zuivel. Hoewel er geen importheffingen zijn op Europese zuivelproducten, vormen extra administratieve lasten toch voor een rem. De Europese invoer van kaas in het land daalde in 2021 dan ook met 18 procent, boter kende een terugval van 27 procent.

Deze terugval was er evenwel niet voor de Belgische zuivelexport. “Het Verenigd Koninkrijk is voor ons de vierde belangrijkste exportbestemming”, stelt Debergh. “Opvallend is dat wij het er veel beter van afbrengen dan de EU als geheel. Ons land voerde in 2021 qua volume 29 procent meer zuivelproducten uit naar het Verenigd Koninkrijk. De uitvoer in waarde steeg zelfs met bijna de helft”, klinkt het. Al wil de sector voorzichtig blijven en hoopt het dat deze positieve evolutie de komende jaren bestendigd wordt.

Naar structureel hogere melkprijzen?

Tijdens de jaarvergadering blikt Renaat Debergh normaal gezien ook vooruit op de nabije toekomst. Dat was dit jaar evenwel anders. “De markt is zo onvoorspelbaar geworden. Waar het plafond van de melkprijs ligt, daar durf ik geen uitspraken over te doen”, stelt hij. “Normaal leiden hogere melkprijzen tot een hogere melkproductie, wat lagere prijzen in de hand werkt. Maar vandaag zien we zelfs met de zeer hoge melkprijzen dat er niet echt een stijging van de productie zit aan te komen. Het lagere aanbod lijkt in elk geval structureel”, waarmee Debergh impliceert dat een daling van de melkprijs er niet meteen zit aan te komen.