Waals Parlement wil strijd tegen gewasbeschermingsmiddelen met PFAS opvoeren

De tekst die dinsdag in de commissie Leefmilieu van het Waals Parlement werd ingediend, roept de regering op om waterwingebieden beter te beschermen. Concreet vraagt de motie om het sproeiverbod in de preventiezones rond waterwinningen uit te breiden. Daarnaast wordt gepleit voor een evaluatie van de waterwinningscontracten om hun doeltreffendheid te verhogen, of zelfs voor een verbod op het gebruik van PFAS-houdende pesticiden door particulieren. Zo wil men de verspreiding van PFAS in het milieu en in woningen beperken.

De motie vraagt verder om extra aandacht voor kwetsbare groepen, zoals kinderen op speelplaatsen en zieken, en benadrukt de nood aan meer bewustmaking, betere voorlichting en gerichte opleidingen. Ook wordt gepleit voor het stimuleren van milieuvriendelijke alternatieven bij particulieren en het verduidelijken van de bestaande pesticidewetgeving.

"Wallonië kan niet passief blijven tegenover de onzichtbare maar zeer reële dreiging van dit wereldwijde pesticidenprobleem. Deze motie is een oproep tot gezond verstand, voorzichtigheid en verantwoordelijkheid", vatte Marie Jacqmin samen.

De meningen verschillen zijn echter verdeeld over de mate waarin onze landbouw PFAS-houdende gewasbeschermingsmiddelen kan missen. PFAS heeft geen inherente werking als gewasbeschermingsmiddel, maar wordt wel gebruikt als bindingsmiddel. Dat gebeurt niet niet alleen voor gewasbeschermingsmiddelen maar ook voor veel cosmetica. PFAS is dus vooral een technologisch hulpmiddel voor het eindproduct. Zo zorgt PFAS in gewasbescherming er ook voor dat er minder product nodig is om hetzelfde effect te bereiken, maar de keerzijde is dat PFAS nauwelijks afbreekt in het milieu.

PFAS is overal

Eerder sprak VILT met toxicoloog Jan Tytgat over de gezondheidsrisico’s van PFAS. "Er is wel een terechte bezorgdheid over een langdurige en intensieve blootstelling aan PFAS die de hormoonwerking kan verstoren, net als het cholesterolgehalte. Het immuunsysteem kan afzwakken en de werking van PFAS op de lever is ook niet gezond. Maar de vrees dat PFAS zou leiden tot kanker, daarvoor is geen enkel wetenschappelijk bewijs op dit ogenblik. Dus hierin wil ik de mensen wel geruststellen. Er is geen sprake van een acuut gezondheidsrisico zoals bij bijvoorbeeld asbest.”

Tytgat pleit ervoor om PFAS uit te faseren, al lijkt een onmiddellijke ban hem onrealistisch omdat PFAS erg wijdverspreid is, lang niet alleen in gewasbescherming. Vandaag zouden PFAS-bevattende gewasbeschermingsmiddelen ook slechts een klein deel van het totale bestrijdingsmiddelengebruik omvatten. Van alle chemische oplossingen met werkzame stoffen, waren er in 2024 32 PFAS-houdend, waarvan er steeds meer worden uitgefaseerd. Bovendien toont een Belgische overheidsstudie uit 2023 aan dat 75 procent van de PFAS-vervuiling een industriële bron heeft. Vijf procent is afkomstig van gewasbeschermingsmiddelen. De grootste PFAS-bronnen vindt men in de medische sector, textiel en koelsystemen.

Is er een alternatief?

Dat het PFAS-aandeel van gewasbescherming dus relatief beperkt is, is voor velen echter geen reden om het ongemoeid te laten. Ook niet bij middelen die particulieren gebruiken, zoals luizenmiddelen bij huisdieren en slakkenkorrels. In een eerder interview met VILT duidt emeritus prof. dr. Jacob de Boer, expert in toxicologie en milieuchemie, hoe één korrel tot 7.000 liter grondwater kan verontreinigen. Net als Tytgat pleit hij voor een uitfasering. “Zolang de slechte middelen gebruikt mogen worden, komen er geen alternatieven. Start-ups in de sector kunnen nooit opboksen tegen de producten van de grote multinationals”, stelt hij.

Volgens de organisatie tegen chemische gewasbescherming PAN Europe zijn er alternatieven genoeg om PFAS-houdende gewasbescherming te vervangen, al spreekt de sector dat tegen. Volgens Peter Jaeken van Belplant ligt dit zeker bij nicheteelten zeer moeilijk en dreigen boeren als alternatief te grijpen naar gewasbeschermingsmiddelen die andere minpunten hebben. Zo is er het risico dat landbouwers overstappen van PFAS-producten met een selectieve werking naar breder werkende middelen, die soms zwaardere gevolgen hebben voor het milieu.

Europa wil een ban

Toch is het draagvlak voor een PFAS-ban groot. Niet alleen in de ontwikkeling van gewasbeschermingsmiddelen, maar voor alle producten die deze chemische stoffen bevatten.  Ruim 27.000 Belgen hebben een petitie getekend van Bond Beter Leefmilieu en andere organisaties om PFAS in België en Europa over de hele lijn te verbieden. De Zweedse Europees Commissaris voor Milieu, Waterbestendigheid en een Competitieve Circulaire Economie, Jessika Roswall werkt aan een Europees verbod op PFAS in consumentenproducten. Voor toepassingen zonder alternatief, zoals in de medische sector, pleit ze voor strikt emissiebeheer en veilige productie zonder afvalvervuiling.