Veel stoppers in Vlaamse varkensgordel: “Uiteraard speelt stikstofakkoord een rol”
nieuwsHet aantal varkenshouderijen in Vlaanderen is de afgelopen jaren sterk gedaald. Volgens de voorlopige cijfers voor 2024 van Statbel, telt Vlaanderen vandaag 5.075.955 varkens. Een jaar geleden waren dat er met 5.981.191 varkens bijna een miljoen meer. Het hoeft niet te verbazen dat ook in de West-Vlaamse ‘varkensgordel’ het aantal landbouwbedrijven is afgenomen. Zijn we spek en worsten beu, of is er meer aan de hand?
Het aantal landbouwbedrijven in Vlaanderen gaat over de hele lijn achteruit. In deze reeks zoekt VILT in diverse Vlaamse regio's naar verklaringen voor deze tendens. Benieuwd hoe uw gemeente het ervan afbrengt? Dat leest u hier.
Men hoeft geen trouwe VILT-lezer zijn om te weten dat varkenshouders het de afgelopen jaren zwaar te verduren hebben gekregen. De stikstofcrisis betekent dat veel boeren hun bedrijfsvoering drastisch moeten omgooien, en dat is niet in het minst waar voor varkenshouders. Voor velen zijn de gevraagde aanpassingen gewoonweg onhaalbaar. Tot nu toe hebben 175 varkensbedrijven zich laten uitkopen met de vrijwillige uitstapregeling die de vorige Vlaamse regering in het leven riep, maar dat cijfer dekt nog lang de lading niet.
VILT legde zijn oor te luister bij Wingene en Diksmuide, twee gemeenten binnen de West-Vlaamse varkensgordel. Wingene zag tussen 2001 en 2023 het aantal landbouwbedrijven dalen met 45 procent, een afname die gelijk loopt met het Vlaamse gemiddelde. In Diksmuide bedraagt de daling “slechts” 25 procent. In vergelijking met andere regio’s houden de gemeenten dus best goed stand, maar dat maakt hen niet immuun voor de vele factoren die ook elders in Vlaanderen de landbouw beknotten.
Kleine oppervlaktes en gebrek aan opvolging
Hedwig Kerckhove (cd&v) uit Wingene is sinds deze legislatuur schepen op rust, en een leven lang varkensboer en akkerbouwer. Zowel vanop het bestuurlijke niveau als op het veld heeft hij het agrarische landschap binnen zijn gemeente zien veranderen. “Tijdens de historische bloei van de varkenshouderij zijn we een tijdje kampioengemeente geweest, maar dat is nu niet langer het geval”, zegt Kerckhove. “In Wingene hadden we historisch veel kleinschalige bedrijven. Omdat we lichte zandgrond hebben, is er al snel een specialisatie ontstaan binnen de varkenshouderij. Maar de kleine oppervlaktes, gebrek aan opvolging en overnames door grotere spelers en niet-landbouwers maakte dat veel van deze kleine bedrijven ervan tussenuit zijn gegaan.”
“Ons bedrijf was lange tijd gemengd, en is dan geëvolueerd naar enkel vleesvarkens”, gaat Kerckhove verder. “In 2021 zijn we door de moeilijke marktsituatie van dat moment met de varkens gestopt.”
Maar de grootste klap, die kwam er bij de familie Kerckhove wanneer de jongste zoon Pallieter in 2023 verongelukte op 29-jarige leeftijd. “Dat heeft me op dat moment de courage ontnomen om nog verder met het bedrijf bezig te zijn”, zegt de boer. “Ik ben toen beginnen werken aan een rustiger tempo, met grasklaver, maïs en aardappelen. Maar stilaan maken we ons op voor de transformatie naar biolandbouw. Eén van de kinderen volgt een cursus in die richting. Wanneer deze is afgerond, zal de boerderij in die richting verdergaan.”
Grootste varkensgemeenten
Wingene blijft wel een varkensgemeente pur sang. De gemeente telt meer varkens dan inwoners, zelfs sinds de fusie met Ruiselede. Maar Wingene is niet de grootste varkensgemeente van Vlaanderen. Uit de gegevens van Statbel blijkt dat die titel toebehoort aan het Antwerpse Hoogstraten, met maar liefst 276.144 varkens binnen de gemeentegrenzen. Wingene valt met 114.331 varkens net buiten de top tien.
Stikstofakkoord
Milieuambtenaar Jan Albers van de gemeente Wingene heeft over de jaren heen veel boeren de varkensstiel zien inruilen voor een andere bezigheid. “De redenen hiertoe zijn niet altijd eenvoudig te objectiveren of te staven”, zegt Albers. “Maar zelfs zonder dieper in te gaan op de cijfers, zien we een duidelijke trend. De druk door het stikstofakkoord heeft uiteraard een rol gespeeld, net als de leeftijd van de actieve landbouwers. Zaken die je natuurlijk in heel Vlaanderen ziet. Ook in Wingene zijn een aantal stopzettingspremies aangevraagd. En we zijn ook niet enkel een varkensgemeente: voor de vuist weg heeft zowat de helft van onze varkensbedrijven ook runderen. Ten slotte is er ook nog onze deelgemeente Zwevezele, waar de grond zich leent tot tuinbouwbedrijven.”
Zonevreemd
Dat de varkenskweek niet meer is wat het geweest is, weerklinkt ook verderop de Vlaamse varkensgordel. De trends in Diksmuide komen bekend voor: vooral de grote spelers houden staande, met hier en daar verpaarding en zonevreemde functiewijzigingen die knabbelen aan het landbouwareaal. Een moeilijke kwestie, weet ook landbouwschepen Greet Dever (Team8600). “Want als een boer zijn leegstaande hoeve niet mag omzetten naar een woning, dan eindigt hij met een financiële kater. Maar we merken dat het vandaag niet eenvoudig is om een zonevreemde functiewijziging vergund te krijgen. We krijgen geregeld aanvragen van mensen die in een oude hoeve willen intrekken, en ondanks positief advies van de gemeente wordt er dan vaak vanuit bijvoorbeeld het Agentschap Landbouw en Zeevisserij beroep aangetekend.”
Volgens Dever is zoiets niet alleen jammer voor de koper. “Er bestaat geen instantie die hoeves opkoopt om er weer landbouwgrond van te maken. Dus als er geen functiewijziging mogelijk is, vinden leegstaande gebouwen geen koper. Om de gronden te bewerken is er altijd wel een kandidaat, maar niet voor de gebouwen. De overnemende boer heeft meestal al zijn eigen infrastructuur.”
Landbouwgrond als investeringsmiddel
Wanneer gesproken wordt van een ‘overnemende boer’, gaat het voor de duidelijkheid niet altijd om een boer als eigenaar. “Wat we vaak zien is dat gronden van stoppende boeren worden overgenomen door grote industriële spelers, die het dan op hun beurt verpachten aan landbouwers die de grond effectief bewerken. Het fenomeen van landbouwgrond als investeringsmiddel maakt dus ook dat de we de grondenprijzen de lucht zien ingaan.”
Voor Dever is het cruciaal dat het landelijke karakter van Diksmuide behouden blijft. “We hebben een mooi uitgestrekte gemeente met plaats voor de landbouw”, zegt Dever. “Veel van onze boeren hebben opvolging gevonden, maar met de aankomende PAS-maatregelen heb je natuurlijk ook veel boeren die zeggen: ‘Voor mij hoeft het niet meer’. Dus we vrezen dat het aantal stoppers in Diksmuide, net als elders in Vlaanderen, zal stijgen.”
Bron: Eigen berichtgeving
Beeld: Inagro
