Storm van kritiek op Deloitte-studie die kostprijs Nederlandse landbouw hoger schat dan opbrengst
FactcheckEen nieuw rapport van het Nederlandse Deloitte stelt dat de maatschappelijke kosten van landbouw hoger liggen dan de economische voordelen. De studie, getiteld The Hidden Bill, stelt dat de Nederlandse landbouwsector een nettoverlies oplevert van 5,3 miljard euro. De opbrengst van de sector zou worden tenietgedaan door ecologische- en gezondheidskosten. Critici zien echter gaten in de berekening. Zo kijkt de studie enkel naar de opbrengst van de primaire landbouwsector en niet de hele keten.
Met een maatschappelijke kostprijs van 18,6 miljard euro per jaar, zou de Nederlandse samenleving jaarlijks 5,3 miljard euro meer betalen aan de landbouwsector, dan dat het terugkrijgt. Die kostprijs is de optelsom van onder meer milieuschade, gezondheidseffecten en het verlies van biodiversiteit. Een merkwaardig onderzoek, en volgens critici niet geloofwaardig. De Nederlandse boerenorganisatie LTO, politieke partij BBB en boekhoudkantoor Flynth stellen dat het onderzoek de economische realiteit niet correct weergeeft.
Vier scenario's van Deloitte
Overstap naar 100% bio
De studie van Deloitte vergelijkt de economische voordelen en maatschappelijke kosten van het huidige Nederlandse landbouwsysteem en plaatst daar ook vier alternatieve en meer voordelige systemen tegenover. Een eerste alternatief is de overstap naar 100 procent bio. Deloitte stelt dat de sector in dit geval het maatschappelijke verlies reduceert van 5,3 miljard naar 1 miljard euro. Deloitte stelt dat in dit scenario de milieu-impact aanzienlijk zou worden verminderd, de bodemfunctie zou worden hersteld en de biodiversiteit op landbouwbedrijven zou toenemen. Toch erkent Deloitte wel dat dit scenario “aanzienlijke uitdagingen” met zich zou meebrengen wat betreft de lagere opbrengst per hectare, de beschikbaarheid van land voor de productie van veevoer, de rendabiliteit van landbouwbedrijven en de consumentenprijzen.
100% bio met slimme innovatie
Het tweede scenario dat Deloitte voorstelt, zou het tij keren. In plaats van 5,3 miljard euro verlies, zou de overschakeling naar een landbouwsysteem met lage milieu-impact en slimme innovatie de maatschappij 2,7 miljard euro opleveren. Dit kan men realiseren via de introductie van precisietechnologieën, geëlektrificeerde apparatuur en geavanceerde waterbeheertools, opnieuw in een volledig biologisch systeem. Volgens Deloitte zou zulke innovatie het productiviteitsverlies van biolandbouw compenseren, en tegelijkertijd de uitstoot en het waterverbruik aanzienlijk verminderen.
Complete eiwitshift
Nog winstgevender dan de bio- en innovatiepiste, is echter het derde scenario: een complete eiwitshift. Door de productie te heroriënteren naar 70 procent plantaardige eiwitten en 30 procent dierlijke eiwitten, stijgt de totale eiwitproductie en worden de ammoniak- en broeikasgasemissies drastisch verminderd. Deloitte noteert wel dat sommige drukfactoren, zoals nutriëntenverlies en bepaalde effecten van landgebruik, kunnen toenemen als ze niet zorgvuldig worden beheerd. Maar de totale kosten voor de samenleving zouden bij zulke eiwitshift aanzienlijk dalen, zodat de maatschappij eindigt op een nettowinst van 5,3 miljard euro.
Deloitte concludeert dat een aanzienlijke vermindering van de maatschappelijke kosten dus haalbaar is zonder in te boeten aan voedselzekerheid, op voorwaarde dat het systeem overschakelt op praktijken met een lage input, technologiegestuurde efficiëntie en een beslissende focus op plantaardige eiwitten.
Vijf lessen die we kunnen trekken uit het European Milk Forum
22 september 2025Forse inkrimping van de sector
Deloitte gooit ook nog een vierde en laatste alternatief op tafel, waarbij de Nederlandse landbouwsector fors inkrimpt. In dit scenario zou de eiwitproductie dalen met ongeveer 60 procent ten opzichte van vandaag. Deloitte beseft dat de economische opbrengst van de landbouwsector hier aanzienlijk zou dalen, maar dit zou worden gecompenseerd door de broeikasgasemissies, nutriëntenoverschotten en druk op habitats die zouden terugvallen tot een “werkelijk duurzaam niveau.”
Ook hier zou de maatschappij landen op een nettowinst van 5,3 miljard euro, al tekent Deloitte op dat de overgang naar een landbouwsysteem binnen de planetaire grenzen risico’s met zich meebrengt. Zo is er kans op aanzienlijke verstoringen van het verdienpotentieel van de sector, de werkgelegenheid, de landbouweconomie, de consumentenprijzen en de consumptiepatronen, indien de landbouwreductie niet zorgvuldig wordt beheerd.
Onvolledige rekensom en geen mondiale visie
Accountancybureau Flynth prikt gaten in het Deloitterapport. Zo richt het rapport zich uitsluitend op de toegevoegde waarde van de primaire landbouw, zijnde 18,6 miljard euro of 1,4 procent van het bruto binnenlands product (bbp). De bredere agrovoedingsketen laat Deloitte buiten beschouwing, terwijl die goed is voor 72 miljard euro of 7 procent van het bbp. Het totale landbouwsysteem vertegenwoordigt volgens Flynth circa 150 miljard euro, ongeveer 15 procent van het Nederlandse bbp.
Bovendien lijkt het rapport haaks te staan op een recente Europese studie, waarin de pistes van intensieve en extensieve landbouw worden vergeleken.
Media belichten vaak economische, ecologische en sociale perspectieven. Het perspectief van individuele boeren en regionale ondernemersnetwerken komt daarbij te weinig aan bod
Van de berekening van Deloitte blijft volgens Flynth dus niet veel over. “Hoewel een kritische blik op de landbouw waardevol kan zijn, roept dit onderzoek belangrijke vragen op over de volledigheid van de analyse en de context waarin de cijfers worden gepresenteerd. Media belichten vaak economische, ecologische en sociale perspectieven. Het perspectief van individuele boeren en regionale ondernemersnetwerken komt daarbij te weinig aan bod”, schrijft Flynth-CEO Jacques Buith.
Zoals reeds vele studies hebben aangetoond, wijst Buith er ook op dat het verplaatsen van voedselproductie naar het buitenland juist negatief uitpakt voor het klimaat. De Nederlandse landbouwproductie heeft net als in België een relatief lage uitstoot in verhouding met wat het produceert. Buith veroordeelt dan ook de “simplistische conclusies” van Deloitte, die de samenhang tussen marktwerking, technologische ontwikkeling en consumentengedrag negeren. “Een duurzame toekomst vraagt integraal beleid en betrokken ondernemers, geen verplaatsing van productie naar het buitenland of het ontkennen van economische realiteit.”
De rekensommen zijn alleen betekenisvol in een wereld waarin de consument, de markt en (wereld)handel niet bestaan, en waarin de wereld bovendien ophoudt bij de Nederlandse landsgrenzen
Ook boerenorganisatie LTO en BBB laten zich kritisch uit over de studie. Ook zij sluiten zich aan bij de kritiek van Flynth. "De rekensommen zijn alleen betekenisvol in een wereld waarin de consument, de markt en (wereld)handel niet bestaan, en waarin de wereld bovendien ophoudt bij de Nederlandse landsgrenzen", zegt LTO.
BBB beschuldigt Deloitte ervan een eerder creatieve boekhouding op na te houden. “De bedragen die Deloitte “maatschappelijke kosten” noemt, zijn geen echte uitgaven die vandaag uit de schatkist gaan, maar modelberekeningen”, stelt de politieke partij. “Het rapport doet alsof er miljarden “verdwijnen”, terwijl die bedragen niet als werkelijke kosten worden betaald. Tegelijkertijd rekent het rapport aan de schadekant heel zwaar, terwijl het de batenkant juist klein houdt.”
Het rapport erkent zelf dat het risico groot is dat we de milieuschade simpelweg verplaatsen naar het buitenland als Nederland zijn productie vermindert, maar de studie houdt daar in zijn berekeningen en conclusies weinig tot geen rekening mee, vinden critici. “Het Deloitte-rapport is interessant als denkoefening, maar het mag geen basis worden voor het afbouwen van de Nederlandse landbouw”, aldus BBB.
Lees het rapport van Deloitte hier.
Bron: Eigen berichtgeving
