Afrika: " Zie ons niet langer als klimaatslachtoffer maar wel als belangrijke speler in de groene transitie"

Afrika draagt slechts 3 tot 4 procent bij aan de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, maar ervaart wel buitenproportioneel de gevolgen van klimaatverandering. "Van de twintig landen die het hardst worden getroffen door klimaatverandering, liggen zeventien ervan in Afrika", zei de Amerikaanse diplomaat John Kerry op de top. Zo is Oost-Afrika, waartoe het gastland van de klimaattop Kenia behoort, één van 's werelds meest getroffen regio's door klimaatverandering. “Zoals in vele Afrikaanse regio’s is landbouw er de hoeksteen van de economie”, duidt Oxfam. “De landbouwsector is er goed voor meer dan 30 procent van het bbp en voorziet in het levensonderhoud van 64 procent van de totale bevolking. Maar door de klimaatverandering wordt de hoeksteen van de economie er zwaar getroffen.”

Ook niet-economische verliezen

De combinatie van plotselinge overstromingen en droogte zal het landbouwsysteem onder zware druk zetten waardoor de tarwe- en maïsopbrengsten er zullen afnemen. Oxfamprognoses voor de periode na 2030 laten nog grotere verliezen zien op middellange en lange termijn. Waarbij de verliezen als gevolg van klimaatverandering van Oost-Afrika kunnen oplopen tot meer dan de helft van de economische verliezen van het Afrikaanse continent.

De klimaatverandering heeft niet alleen geleid tot problemen in de landbouw maar leidde ook tot conflicten, aanzienlijke ontheemding en migratie in Oost-Afrika. Volgens het rapport zijn er in de regio meer dan 2 miljoen mensen ontheemd geraakt door de klimaatverandering. “Het is essentieel om op te merken dat verlies en schade door klimaatverandering niet alleen economisch gekwantificeerd kunnen worden”, aldus Oxfam. “Het heeft ook aanzienlijke sociale, gezondheids- en milieugevolgen. Het verlies van levens, ontheemding, migratie, voedselonzekerheid en waterschaarste hebben menselijke kosten die niet in geld zijn uit te drukken.”

Budget nodig

Tijdens de top en in het rapport van Oxfam werd duidelijk dat Afrika geen eerlijke toegang krijgt tot middelen om de investeringen te doen die nodig zijn om de klimaatverandering te bestrijden. De Keniaanse president Ruto zei op de top dat Afrika nood heeft aan toegang tot wereldwijde financiering om gemeenschappen te ondersteunen en schulden af te betalen. "We eisen een eerlijk speelveld voor onze landen zodat we via investeringen klimaatsveranderingen kunnen beperken en omzetten in kansen”, zodus Ruto. “Verder eisen we dat structuur voor ontwikkelingsfinanciering wordt aangepast om onze economieën te bevrijden van afschuwelijke schulden en lastige barrières om toegang te krijgen tot noodzakelijke financiële middelen.”

Zo hoopt Afrika enerzijds op rechtstreeks klimaatgeld. De landen drongen er bij de wereldleiders op aan om zich te scharen achter het voorstel voor een wereldwijde koolstofbelastingregeling, inclusief een koolstofbelasting op de handel in fossiele brandstoffen, zeevervoer en luchtvaart. Volgens hen zouden dergelijke maatregelen op mondiaal niveau zorgen voor een grootschalige financiering van klimaatgerelateerde investeringen.

Anderzijds wil Afrika dat de rentes voor investeringen verlagen. Op de top lieten het weten dat de landen gedwongen zijn om interesten te betalen die vijf tot acht keer hoger zijn dan die van rijke landen, wat leidt tot terugkerende schuldencrises en hen verhindert om meer uit te geven om te reageren op klimaatverandering. Het liefste ziet Afrika de schulden kwijtgescholden worden. VN-chef Antonio Guterres deelt die mening trouwens." Economieën die kreunen onder zo'n grote schuldenberg kunnen immers geen kansen bieden aan de jeugd en klimaatverandering aanpakken", aldus Guterres.

Ook wacht het continent nog steeds op de beloofde internationale schenkingen. In 2009 werd afgesproken dat de rijkste landen jaarlijks samen 100 miljard euro aan Afrika gingen schenken. Vorig jaar schonken alle landen samen ongeveer 80 miljoen euro. Dat was 4 procent meer dan het jaar ervoor, maar nog steeds een stuk verwijderd van de beloofde 100 miljard.

Belangrijke speler bij groene transitie

Afrika zou nochtans een grote rol kunnen spelen in de grote groene energietransitie. Het continent heeft bijvoorbeeld een enorm potentieel voor hernieuwbare energie. Maar liefst 60 procent van alle zonne-energie ter wereld zou er bijvoorbeeld opgewekt kunnen worden. Toch zijn er slechts evenveel zonnepanelen geïnstalleerd als in België. Daarnaast is de Afrikaanse bodem ook rijk aan grondstoffen. Het continent bevat meer dan 40 procent van de wereldwijde reserves van kobalt, mangaan en platina. Die grondstoffen zijn cruciaal voor de productie van batterijen en waterstofbrandstofcellen. Volgens Guterres kan Afrika een supermacht worden op het gebied van hernieuwbare energie. "Nu is het tijd om Afrikaanse landen samen te brengen met ontwikkelde landen, financiële instellingen en technologiebedrijven om een echte Afrikaanse alliantie voor hernieuwbare energie op te richten", aldus de VN-chef.

De leiders zeiden dat de slotverklaring van de klimaattop als basis zal dienen voor de eensgezinde positie van Afrika in het wereldwijde initiatief voor klimaatverandering. Ze zullen de voorstellen van de verklaring meenemen naar een VN-klimaatconferentie later deze maand en naar de COP28-top die eind november begint in de Verenigde Arabische Emiraten.