Van naoorlogse landbouw tot kerstmenu: hoe kalkoen en wild traditie werden
nieuwsHet klinkt misschien weinig verrassend: Belgen kiezen dit jaar opnieuw massaal voor kalkoen en wild op het kerstmenu, zo blijkt uit een enquête van VLAM. Toch is deze culinaire traditie relatief jong en het resultaat van een historische evolutie waarin landbouw een sleutelrol speelde. VILT sprak met het Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG) over de geschiedenis van het Belgische kerstmenu.
Kerstmis is vandaag een feest van familie en overvloed, maar ook van een relatief jonge eetcultuur. Dat benadrukt Greet Draye, historica bij CAG. “Uitgebreid Kerstmis vieren, ook aan tafel, is iets wat pas na de Tweede Wereldoorlog echt is doorgebroken bij brede lagen van de bevolking”, zegt ze. “Voordien was het hoofdzakelijk een religieus feest, waarbij een rijkelijk kerstmenu vooral was weggelegd voor de elite.”
Die omslag begon in de jaren 1950, toen de levensstandaard steeg en mensen meer geld hadden om ook Kerstmis culinair uitbundig te vieren. Vlees, aanvankelijk een luxeproduct, kreeg al snel een prominente plek op het menu. Met de modernisering van de landbouw en een grotere voedselzekerheid werd Kerstmis hét moment om overvloed te tonen. In die context veroverden kalkoen en later ook wild hun vaste plaats op de Belgische kersttafel.
In de jaren '50 nam kalkoen de exclusieve feestelijke rol van kip over: hij is groter en oogt indrukwekkender
Kalkoen: een nieuwe traditie
Vandaag kiest 31 procent van de Belgen voor kalkoen als hoofdgerecht, maar die traditie is allesbehalve eeuwenoud. “De eerste duidelijke vermelding van kalkoen in een Belgisch kerstmenu vinden we pas midden jaren 1960”, zegt Draye. “Vanaf de jaren 1970 en 1980 duikt kalkoen steeds vaker op en wordt hij echt typisch voor Kerstmis.”
Die opmars hangt nauw samen met veranderingen en schaalvergroting in de landbouw. De intensivering en specialisatie van de pluimveeteelt maakten kalkoen betaalbaar en breed beschikbaar. Tegelijk verloor kip haar status als feestgerecht. “Kip werd vanaf de jaren 1950 een alledaags product”, legt Draye uit. “Kalkoen nam die exclusieve feestelijke rol over: hij is groter, oogt indrukwekkender en past perfect bij het idee van een gevulde feestschotel.”
Ook internationale invloeden speelden mee. “Het Amerikaanse idee van kalkoen bij Thanksgiving sijpelde langzaam door”, zegt Draye. “Kerstmis volgt niet zo lang daarna, en zo werd kalkoen ook hier een vaste waarde tijdens de feestdagen.”
Wild: oud symbool van luxe en natuur
Naast kalkoen blijft ook wild populair: 23 procent van de Belgen zet het volgens de VLAM-enquête op tafel. Wild draagt een heel andere historische lading. Eeuwenlang was het exclusief voorbehouden aan adel en grootgrondbezitters, voor wie jachtrecht een statussymbool was.
“Wild werd al heel lang geconsumeerd, maar de expliciete koppeling aan Kerstmis is minder duidelijk te traceren dan bij kalkoen”, nuanceert Draye. “Het blijft een exclusiever product, dat sterker verbonden is met het seizoenen en de jacht. Hoewel vandaag ook veel wild geïmporteerd, blijft de symboliek van natuur en authenticiteit sterk aanwezig.”
Jaren 1990: exotisch menu met zebra en krokodil
Naast klassiekers als kalkoen en wild kende het Belgische kerstmenu ook een opvallende, kortstondige afwijking. In de jaren 1990 dook er een uitgesproken ‘exotische periode’ op, waarin consumenten experimenteerden met ongebruikelijke vleessoorten. “Uit onderzoek naar feestmenu’s uit die periode blijkt hoe ver men soms ging”, vertelt Draye. “In de jaren '90 worden er bijvoorbeeld gourmet- en fondueschotels aangeboden met tientallen vleessoorten, waaronder ook echt exotisch vlees, zoals zebra en krokodil.”
Klimaatbewustzijn en vragen rond duurzaamheid hebben exotisch vlees weer uit het kerstmenu verdreven. “Na die exotische piek zie je een terugkeer naar vertrouwde gerechten”, zegt Draye. “Kalkoen en wild bleven overeind, juist omdat ze sterk verankerd zijn in onze jonge culinaire traditie.”
Bron: Eigen berichtgeving
Beeld: Huis van Alijn
