Turbulente tijden in de aardappelsector: Wat speelt er werkelijk?
AnalyseMet eenzijdig verbroken contracten en teruggeschroefde contractvoorstellen beleeft de Belgische aardappelsector turbulente tijden. Toch roept Christophe Vermeulen, CEO van Belgapom, iedereen op om het hoofd koel te houden. De sector zit momenteel in wat hij noemt een ‘perfect storm’: zenuwachtigheid door de vrijemarktprijs die in elkaar is gezakt, hoge voorraden bij de verwerkers, Trumps wispelturige houding en nieuwe concurrentie uit Azië. “Geef de verwerkende industrie de tijd om haar strategie aan te passen aan die veranderende omstandigheden. We doen wat we kunnen”, klinkt het.
Van optimisme naar paniek
Waar het positivisme in de Belgische aardappelketen eind november nog voelbaar was tijdens aardappelvakbeurs Interpom in Kortrijk, is daar vandaag weinig van over. Tot 15 februari was er geen vuiltje aan de lucht: de vrijemarktprijs van ongeveer 300 euro per ton beloofde veel goeds voor de aardappelen die nog in de schuur lagen en de contractprijs voor het nieuwe seizoen bleef weliswaar stabiel, maar wel op een hoog niveau. Dat zorgde voor de nodige gretigheid bij de aardappeltelers. Velen onder hen besloten meer aardappelen te telen, terwijl ook nieuwe telers opstonden om hun graantje mee te pikken van de bloeiende sector.
Dat de prijs van de vrije aardappelen nadien plots en behoorlijk stevig begon te zakken, was een eerste teken aan de wand. Al gauw volgden er nog: zo schroefde een handelaar eenzijdig afgesloten contracten voor het nieuwe seizoen terug en een grote verwerker liet weten dat de volumes op contractvoorstellen, die dus nog niet door beide partijen waren ondertekend, gereduceerd zouden worden. Ondertussen bleef de vrijemarktprijs verder zakken en is hij bijna gehalveerd in vergelijking met begin februari.
Dominosteentjes vallen verder
Verontruste boeren contacteerden hun landbouworganisaties en er kwam een spoedoverleg tussen de vertegenwoordigers van de landbouwers en de verwerkers onder de koepel van brancheorganisatie Belpotato.be. Daar werd het gezamenlijk standpunt ingenomen dat contracten die door beide partijen ondertekend zijn, dienen gerespecteerd te worden. Helaas was de handelaar die de contracten eenzijdig terugschroefde geen lid van Belgapom en dus staan de sectorfederatie en de brancheorganisatie machteloos.
Ondertussen lijken de dominosteentjes verder te vallen. Na een grote Belgische verwerker en een Belgische handelaar, heeft nu ook een Nederlandse verwerker zijn (Belgische) telers gecontacteerd met de vraag om minder te leveren. Hetzelfde voor een handelaar die zijn gecontracteerde telers heeft aangeschreven met de melding dat er 15 procent zal gekort worden op de huidige contracten. En in de wandelgangen is er sprake van nog andere handelaars die telers hebben laten weten dat hun contracten worden teruggeschroefd. De initiële zenuwachtigheid lijkt intussen omgeslagen naar paniek.
Sputterende handel
Wat is er nu werkelijk aan de hand op de aardappelmarkt? VILT legde zijn oor te luister bij Christophe Vermeulen, CEO van de sectorfederatie van de aardappelhandel en -verwerking Belgapom, om te horen wat er nu echt leeft bij de aardappelindustrie in ons land en of de aardappeltelers zich schrap moeten zetten voor erger.
De aardappelen moeten zelfs nog de grond in. Geef ons een droog voorjaar en de stemming slaat meteen om
Vermeulen ziet zowel aan vraag- als aanbodzijde veranderingen die aan de basis liggen van de huidige marktsituatie. Eerst en vooral wordt de aardappelverwerkende industrie geconfronteerd met een dalende afzetmarkt voor haar producten. “De handel sputtert”, klinkt het. “De export naar landen buiten Europa staat onder druk, onder meer door de dreiging van de Amerikaanse president om importtarieven te heffen op Europese producten. Tegelijk zien we ook dat de concurrentie uit Azië sterker wordt. In China bijvoorbeeld zet men meer en meer in op eigen productie. En dat voelen we.” Daarnaast heeft de Belgische aardappelsector de jongste tijd fors geïnvesteerd in bijkomende verwerkingscapaciteit. “Maar het is niet omdat er meer capaciteit is, dat de nodige afzetmarkten automatisch volgen”, aldus de Belgapom-CEO. Deze combinatie zorgt ervoor dat de verwerkers nog met behoorlijk grote voorraden zitten.
Groter areaal door hoge rendementen
Tegelijk ziet hij dat de boomende aardappelsector van de afgelopen jaren de boeren heeft gemotiveerd om nog meer aardappelen te planten dit voorjaar. Ook landbouwers die nog nooit aardappelen in hun teeltplan hadden, beslisten door de mooie rendementen van de laatste jaren om met de teelt te starten. “Ik hoor bij mijn leden dat de volumes in de contractvoorstellen die de landbouwers deden, over het algemeen een stuk hoger lagen dan vorig jaar”, vertelt Vermeulen. Dat te verwachten overaanbod aan aardappelen tracht de industrie volgens hem nu te corrigeren omdat ze gewoonweg niet alles verwerkt en verkocht kan krijgen.
De CEO spreekt in dat kader van een perfecte storm. “Al deze zaken komen samen en de verwerking wordt in de volledige breedte getroffen. Dat maakt dat we als industrie onze strategie zullen moeten aanpassen en dat vraagt tijd. Daarom roep ik ook iedereen op om rustig te blijven en het hoofd koel te houden zodat de industrie de kans krijgt om het nodige te doen”, legt hij uit. Volgens Vermeulen is alle zenuwachtigheid en paniek ook wat voorbarig, want de aardappelmarkt is bijzonder volatiel. “De aardappelen moeten zelfs nog de grond in. Geef ons een droog voorjaar en de stemming slaat meteen om.”
Is begrip ook wederzijds?
Vermeulen hoopt dat de industrie op evenveel begrip mag rekenen dan ze zelf heeft gehad voor de telers. “Ik begrijp zeker het standpunt van de aardappeltelers. Maar de laatste vijf jaar kan ik verschillende momenten opsommen dat de handel en de verwerking alles heeft gedaan om mindere oogsten, glazige aardappelen en aardappelen met doorwas verwerkt te krijgen. Om van corona maar te zwijgen. Toen hebben mijn leden er alles aan gedaan om hun contracten na te komen, ook al viel een groot deel van hun afzet van vandaag op morgen weg.”
Laat mij duidelijk zijn: eenzijdig contracten opzeggen kan niet
Vermeulen benadrukt dat hij de Belgapom-leden heeft gevraagd om tijdens deze moeilijke periode zo correct mogelijk te handelen. “Laat mij daarbij duidelijk zijn: eenzijdig contracten opzeggen kan niet”, klinkt het fel. Telers vragen om begrip te hebben voor de moeilijke situatie en hen vragen om hun contract aan te passen nu de aardappelen nog uitgeplant moeten worden, daar heeft hij niets op tegen. Hetzelfde met contractvoorstellen met een bepaald percentage terugschroeven.
“Bij dat laatste gaat het voor alle duidelijkheid om voorstellen van contract die nog niet door beide partijen ondertekend zijn. De verwerker in kwestie had ook het principe ‘wie eerst komt, eerst maalt’ kunnen hanteren, maar heeft ervoor gekozen om elk contractvoorstel met eenzelfde percentage te korten.” Dat er heel wat tijd zat tussen het terugsturen van de contractvoorstellen en de ondertekening ervan, erkent Vermeulen. “Daar is verbetering mogelijk. En die zal er ook komen door een aanpassing in de gedragscode binnen Belpotato. Maar het zijn de landbouwers die in het verleden niet wilden dat er met uiterste indieningsdata voor contractvoorstellen werd gewerkt in de gedragscode.”
“Machtsverhoudingen niet in evenwicht”
De oproep voor begrip lijkt bij de landbouworganisaties binnen Belpotato.be op een koude steen te vallen. “Het klopt dat sommige verwerkers in moeilijke tijden hun best hebben gedaan voor de telers, maar dat was zeker niet bij elke verwerker het geval”, vertelt Pieter Van Oost, namens de delegatie van landbouwvertegenwoordigers binnen Belpotato.be, bestaande uit Boerenbond, ABS, FWA en Fiwap.
Volgens deze organisaties is er bij de huidige handelswijze van sommige verwerkers en handelaars sprake van opportunisme. "Het omgekeerde zou ook niet aanvaard worden door de afnemers", klinkt het. Ze stellen ook vast dat er onder de verwerkers en afnemers verdeeldheid is over deze handelswijze. “Het toont in elk geval aan dat de machtsverhoudingen in de keten niet in evenwicht zijn. Net daarom is het belangrijk dat Belpotato.be bestaat waar deze dergelijke zaken besproken kunnen worden”, aldus Van Oost. Hij kijkt dan ook naar de FOD Economie om hierin het voortouw te nemen en er zo voor te zorgen dat dergelijke praktijken in de toekomst niet meer kunnen voorvallen.
Is een kentering in zicht?
Hoelang het zal duren voor de markt zich terug wat stabiliseert, is voorlopig koffiedik kijken. “De aardappelmarkt is een wereldmarkt. Moest ik de markt kunnen voorspellen, ik zou steenrijk zijn”, benadrukt Vermeulen. De geopolitieke verschuivingen en de opkomst van de aardappelverwerking in Azië zijn alvast twee nieuwe factoren waar de verwerkers rekening mee moeten houden. “We mogen niet vergeten dat Trump nog maar twee maanden president van de VS is. Er wachten ons nog vier lange jaren. Het is onmogelijk te zeggen wat nonkel Donald in die tijd nog allemaal uit zijn mouw schudt.”
Het maakt het voor de verwerkers alvast heel moeilijk om te anticiperen. Dat het einde van het globalisme eraan lijkt te komen, zal in elk geval de nodige introspectie vragen van de aardappelverwerkende industrie. Zo heb je Clarebout die als wereldspeler in België en Frankrijk produceert en van daaruit zijn frieten en andere verwerkte aardappelproducten over heel de wereld exporteert. Daartegenover staat het model van bijvoorbeeld McCain dat in verschillende werelddelen eigen productiefaciliteiten heeft. Ook Agristo lijkt eenzelfde weg op te gaan, met een eigen fabriek in India en plannen voor de bouw van een productiesite in de Verenigde Staten. De toekomst zal uitwijzen welk model het best standhoudt.
Concurrentie uit andere werelddelen
Dat onze regio, Noordwest-Europa, één van de meest geschikte regio’s is om aardappelen te produceren, is volgens Vermeulen duidelijk. “Als we kijken naar de combinatie bodem, klimaat, knowhow en het juiste ras, dan mag het duidelijk zijn dat ze in China nooit gaan kunnen produceren op één hectare wat wij hier kunnen. Maar dat betekent niet dat onze regio de enige is waar de aardappel goed gedijt. Eigenlijk is dat het nadeel: de aardappel groeit overal goed.” Het voordeel dat onze telers vandaag nog hebben, kunnen we in zijn ogen ook snel verliezen door de opkomst van ggo-aardappelen in andere werelddelen. “Op dat vlak verwacht ik veel van het Deens voorzitterschap van de Europese Commissie. Ook wij zullen nieuwe genetische technieken (NGT’s) nodig hebben om onze aardappelvariëteiten aan te passen aan het veranderende klimaat. We verliezen vandaag al kilo’s door te droog en te nat weer.”
Tegelijk spelen onze duurzaamheidseisen de Europese producenten parten, want die kosten de sector handenvol geld. “Dat betekent ook dat elke kilo frieten ook zoveel centen duurder wordt en die kunnen je gaan parten spelen op een wereldmarkt. Uiteraard zijn een goede waterkwaliteit en een goede bodem belangrijk. Het systeem moet volhoudbaar zijn, maar het is wel iets waar je rekening moet mee houden.” In dat kader verwijst Vermeulen naar de textielindustrie. Vandaag is West-Vlaanderen het centrum van de aardappel- en groenteverwerkende industrie, maar 25 jaar geleden was het dé textielhoofdstad van de wereld. Kijk wat daar nu nog van overschiet. We moeten ervoor zorgen dat we met onze aardappelen niet dezelfde weg opgaan”, waarschuwt hij nog.
