Spaanse aardbeien: rood goud met een bittere bijsmaak

Spanje is de grootste groente- en fruitproducent van de Europese Unie en het belangrijkst is de aardbeienkweek. Jaarlijks produceert Andalusië 240.000 ton van dat 'rode goud', goed voor meer dan 500 miljoen euro aan inkomsten. Voor die oogst springen zo'n 17.000 Marokkaanse seizoensarbeiders ter hulp, als onderdeel van een langdurige bilaterale overeenkomst tussen Spanje en Marokko. De afgelopen jaren komen echter steeds meer verhalen boven van seksueel misbruik en uitbuiting.

Afgelopen zomer trok de VN-rapporteur voor extreme armoede en mensenrechten, de Belg Olivier De Schutter, nog meermaals aan de alarmbel. “Tenzij de omstandigheden voor seizoensarbeiders in Spanje snel verbeteren, gaan er doden vallen”, reageerde hij.

Klein deel van totale aardbeienverkoop in ons land

Negentig procent van die Spaanse aardbeien is voor de export, voornamelijk binnen de Europese Unie, ook naar ons land. Uit een rondvraag van de krant De Morgen bij de supermarktketens Lidl, Aldi, Colruyt, Delhaize en Carrefour blijkt dat het gaat om een klein deel van de totale aardbeienverkoop.

Belgische aardbeiproducenten doen hun best om de winter te overbruggen met belichte teelt in serres, maar die is duurder. In de periode van februari tot april doen alle supermarktketens in ons land minstens voor een deel beroep op Spaanse aardbeien. De meeste ketens schatten de Spaanse aardbeien op drie tot vijf procent van het jaarlijks volume, maar dat betekent bijvoorbeeld voor Delhaize toch nog zo'n 200.000 kilo aardbeien uit Spanje.

Alle supermarktketens benadrukken dat ze werken met auditbureaus om de arbeidsomstandigheden te controleren. "Audits kunnen onderdeel van een oplossing zijn, maar er zijn veel kritische studies over", zegt onderzoeker Huyse. "Bij groenten en fruit uit die regio is er sowieso een reëel risico op mensenrechtenschendingen."

Proactief optreden

"Er zit toch een contradictie in, als je langs de ene kant de hele tijd de laagste prijs bedingt en anderzijds een audit bestelt om te controleren op de arbeidsvoorwaarden", reageert Marc-Olivier Herman van Oxfam. "De Europese Commissie wil in juni met een voorstel komen, waarvan Europees commissaris van Justitie Didier Reynders de leiding neemt. Dat wordt wellicht een richtlijn die bedrijven verplicht om proactief op te treden."

In Spanje zelf schuiven de bedrijven en de overheden de verantwoordelijkheden op elkaar af. Zo kijkt het gemeentebestuur van het Zuid-Spaanse dorpje Palos de Frontera naar de Spaanse overheid. "Deze mensen zijn hier zonder papieren binnengekomen, het zijn Afrikanen, zwarten. Immigratie is een staatszaak, niet die van een gemeente."