Parlementsleden en landbouworganisaties sceptisch over impact van nieuwe grachtenkaart
nieuwsEr wordt momenteel gewerkt aan een nieuwe Vlaamse grachtenkaart. Op de kaart zullen onder meer grachten worden opgenomen die nog nooit eerder gekarteerd werden. Dit roept vragen op bij zowel landbouworganisaties als enkele parlementsleden, die vrezen voor mogelijke gevolgen. Ook bij de opmaak en validatie van de kaart worden vraagtekens geplaatst. De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) reageert alvast duidelijk: “We hebben geen intentie om dit als instrument te gebruiken om maatregelen af te dwingen.”
Volgens de bevoegde administraties heeft Vlaanderen geen eenduidige digitale bronnen van zijn grachtenbestand. “Grachten zijn een belangrijk onderdeel van ons watersysteem”, duidt VMM. “Maar vaak zijn ze nog niet voldoende in kaart gebracht om ze efficiënt in te zetten voor het lokale waterbeleid.”
Het Departement Omgeving, het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), VMM en Digitaal Vlaanderen namen tijdens de vorige legislatuur daarom het initiatief om een gebiedsdekkende grachtenkaart te ontwerpen. Deze kaart werd samen met de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) opgesteld met behulp van artificiële intelligentie (AI) en bestaande digitale informatie. Na validatie zullen de grachtenkaarten volgens VMM gebruikt kunnen worden voor onder meer hemelwaterplannen, het opsporen van waterverontreiniging, of voor erosiebestrijding.
Een grondig nazicht is wel degelijk vereist
Een gracht op een dak
Uit een evaluatie zou blijken dat de automatische inventarisatie van de grachten “in hoge mate correct weergegeven wordt op de ontwerpkaart, maar dat een grondig nazicht en validatie nodig blijft”. Alle aangeduide grachten op de ontwerpkaart moeten daarom gecontroleerd worden door de lokale besturen. Vlaams parlementslid en eerste schepen van Dilsen-Stokkem, Lydia Peeters (Open Vld), wees er in de parlementaire commissie Leefmilieu op dat de kaarten nog veel fouten kunnen bevatten: “In onze gemeente ontdekten we dat er een gracht op het dak van een bedrijf is ingetekend.” Ze vreest ook dat de validatie een zware last legt op lokale besturen: “Zij moeten plots hun volledige grondgebied screenen.”
Vlaams parlementslid en burgemeester van Ledegem, Bart Dochy (cd&v) treedt Peeters bij. “Daarbovenop moeten ze deze validatie doen zonder eenduidige criteria van wat een gracht precies is”, klinkt het. In vorige wetgeving werd een definitie van een gracht opgenomen, maar volgens parlementslid Leo Pieters (Vlaams Belang) is deze omschrijving voor interpretatie vatbaar.
Indien er vanuit het lokaal bestuur geen opmerking wordt geformuleerd, worden de kaarten geacht gevalideerd te zijn en worden ze publiek beschikbaar gemaakt. “Een grondig nazicht is dus wel degelijk vereist”, stelt Peeters.
De lokale besturen kregen voor deze validatie vijf maanden de tijd, waarbij de termijn eind deze maand afliep .Maar Vlaams omgevingsminister Jo Brouns (cd&v) liet vorige week weten dat deze deadline wordt uitgesteld. “De gemeenten moeten voldoende tijd krijgen om deze validatie grondig te laten verlopen”, aldus Brouns. Een nieuwe datum is er nog niet.
Louter nieuw informatief document of impactvolle kaart voor landbouwers?
Dochy en Peeters uitten ook twijfels over de rugdekking van de Vlaamse regering bij de grachtenkaart en de impact van de kaart in de toekomst. “Het initiatief zou voornamelijk vanuit de administraties gekomen zijn. Maar bij zo’n grootschalig project met potentieel zeer zware gevolgen, stel ik mij vragen bij het gebrek aan politieke steun”, aldus Dochy.
Volgens de landbouworganisaties kan deze grachtenkaart gevolgen hebben voor de land-en tuinbouwsector. “Een nieuwe kaart met een te ruime inkleuring van grachten kan een grote economische impact hebben op de land- en tuinbouwsector via Europese en Vlaamse regelgeving”, aldus Boerenbond. Als de kaart juridisch verankerd zou worden in de toekomst, kunnen percelen bijkomende afstandsregels krijgen bij het gebruik van meststoffen en gewasbescherming.
De grachtenkaart is voor mij een informatief document waar we voorlopig niets meer mee doen
Een ander heikel punt is het ontbreken van een openbaar onderzoek, waarbij betrokken grondeigenaars op de hoogte gesteld worden en men de kans krijgt om zelf na te gaan of de grachten al dan niet correct werden ingetekend. Bij een incorrectheid kan dan een bezwaar ingediend worden voordat een definitieve beslissing wordt genomen. “De landbouwsector maakt zich sowieso heel veel zorgen over de afstandsregels. Als dergelijke kaarten worden opgesteld, waarom mogen mensen dat niet weten? Waarom gaan de kaarten niet in openbaar onderzoek zoals elke andere regelgeving waaraan men iets koppelt”, vraagt Peeters zich af.
Volgens Brouns is het niet de bedoeling dat de grachtenkaart als juridische referentie gebruikt wordt. “Door het feit dat er geen openbaar onderzoek is, kunnen er geen juridische gevolgen aan worden verbonden”, aldus Brouns. Hij benadrukt dat het initiatief werd opgestart voor hij minister van Omgeving was, en de kaart louter een informatief document voor hem is. “Wat mij betreft kan kaartmateriaal enkel rechtsgevolgen genereren als er inspraak en een openbaar onderzoek is geweest. Daar ben ik stellig over. De grachtenkaart is een informatief document waar we voorlopig niets meer mee doen.”
Niet gerustgesteld over antwoord minister
Zowel Dochy als Peeters gaven aan niet gerust gesteld te zijn in het antwoord van de minister. Peeters benadrukt dat het niet zomaar een kaart opstellen is en pleit ervoor om in gesprek te gaan met de administratie en “het één en ander on hold te zetten”. “Het is niet omdat er geen openbaar onderzoek is geweest dat het per definitie geen rechtsgevolgen kan hebben”, antwoordde Dochy nog. Als voorbeelden werden de pluviale kaarten en de biologische waarderingskaart aangehaald. “Deze laatste werd opgemaakt in 1950 zonder onderworpen te worden aan een openbaar onderzoek. Ondertussen heeft de kaart wel zware gevolgen gehad”, aldus Dochy.
Ook Boerenbond blijft bezorgd en roept alle lokale besturen op om voldoende aandacht aan de validatie te schenken. “We vragen we hen ook om bezwaren aan VMM te bezorgen over de opmaak van de grachtenkaart, het verloop van het validatieproces en de mogelijke gevolgen voor land- en tuinbouw”, luidt het.
De grachtenkaart lijkt een politieke zet te zijn die meer invloed geeft aan de overheid op privaat eigendom
Sluipend proces waarin eigendomsrecht wordt uitgehold
ABS-voorzitter Hendrik Vandamme gaat nog een stap verder: “De grachtenkaart is een dreigende uitholling van het eigendomsrecht, weg van democratische controle.” Volgens Vandamme zullen eigenaars plots geconfronteerd worden met beperkingen op hun eigen gronden als “elke laagte, privaat grachtje en greppel administratief vastgelegd wordt”.
“Vandaag worden private grachten en natuurlijke laagtes plots als potentieel publieke waterlopen bestempeld. En de stap van administratieve registratie naar beleidsmatige ingrepen is klein”, waarschuwt hij. “Dit is een sluipend proces waarin eigendomsrecht wordt uitgehold. Wanneer een overheid zonder vergoeding infrastructuur of beperkingen oplegt aan privégrond, dan is dit niets minder dan een onteigening langs de achterdeur.”
Volgens Vandamme moeten parlementsleden kritisch kijken naar wat de administraties kunnen en mogen. “We mogen niet naïef zijn: het lijkt misschien een technisch detail, maar het effect ervan is potentieel ingrijpend. De grachtenkaart is wat ons betreft geen neutraal instrument. Het lijkt eerder een politieke zet die meer invloed geeft aan de overheid op privaat eigendom”, besluit hij fors.
Rechtgevolgen pas na beslissing van parlement of regering
VMM reageert dat grachten pas na een officiële procedure het statuut van een ‘publieke gracht’ of ‘onbevaarbare waterloop’ kunnen krijgen. “Hiervoor is een beslissing van de gemeente, provincie of Vlaanderen nodig. Grachten zullen na de update dus niet onmiddellijk als publieke waterloop worden bestempeld”, duidt VMM.
Tot slot benadrukt VMM dat rechtsgevolgen pas kunnen volgen na een politieke beslissing. “Minister Brouns heeft duidelijk laten verstaan dat dit niet de bedoeling is voor hem. En ook VMM heeft geen intentie om dit als instrument te gebruiken om maatregelen af te dwingen”, luidt het.
