Spaanse olijfboomgaarden in droogtecrisis: "In een straal van 150 km is geen enkele olijf te bespeuren"

Berend en zijn vrouw hebben enkele vakantiewoningen aan de Costa Blanca. Op hun domein staan een zestigtal olijfbomen. “Aanvankelijk wisten we niet goed wat we met bomen moesten aanvangen, maar met de hulp van een bevriende professionele olijventeler hebben we onze weg gevonden in teelt”, vertelt Berend.

Vorig jaar was een topjaar voor zijn olijfboomgaard, zo werd er voor 523 kilogram aan olijven geplukt. “Bij olijven gaat het niet enkel over de kilo’s, maar ook over de liters olijfolie die geperst kunnen worden. Wonder boven wonder maakten we een conversie van 24 procent, terwijl het gemiddelde op 17 procent lag”, aldus Berend die benadrukt dat hij niet afhankelijk is van zijn olijfbomen maar het wel een leuke meevaller vond.

Van een meevaller kan er echter dit seizoen helemaal niet gesproken worden. Al sinds mei van 2023, midden in het vorige olijvenseizoen, heeft geen enkele olijfboom in de regio van de Costa Blanca nog een serieuze regenbui gehad. “In het voorjaar van 2023 waren de bomen volop in bloei en hebben ze nog kunnen profiteren van de laatste neerslag, maar daarna is het drama begonnen”, vertelt Berend. “Afgezien van wat kleine plensbuitjes, heeft het hier niet meer geregend met alle gevolgen van dien voor dit seizoen. Sinds 1 januari heb ik amper 115 liter per vierkante meter in mijn pluviometer gevangen.”

Berend laat weten dat alles er nog helemaal ok uitzag toen het olijvenseizoen startte in januari. “Maar eens april voor de deur stond, zagen we tot onze grote verbazing niets veranderen. April is nochtans de periode waar een olijfboom in volle bloei staat. Toen we aan de lokale olijfboeren hier om raad vroegen, bleek dat er nergens bloesems aan de bomen kwamen”, aldus Berend. “Er kunnen eens slechte jaren zijn waar de olijfbomen minder in bloei staan maar boomgaarden waar helemaal geen bloesems aan komen, dat had geen enkele olijfboer hier al meegemaakt. Dit is hoogst uitzonderlijk.”

Een fruitteler hoeft het niet uitgelegd te krijgen, maar geen bloesems betekent genadeloos ook geen vruchten. De coöperatieve waar Berend zijn olijven naar toe brengt moet normaal in oktober opengaan. “Dan is het daar dag in, dag uit zeer druk. Je moet al weken op voorhand een afspraak maken om je olijven te kunnen persen”, legt Berend uit. “Maar in een straal van 150 kilometer is geen enkele olijf te vinden. Als de coöperatie al opent zal het eerder zijn om samen een bakje koffie te drinken, dan een bak olijven te persen.”

Als het niet droogte is, dan is het een bacterie

Al zitten de amandeltelers er vooral met de handen in het haar door een bacterie. De ‘xyllela fastidiosa’-bacterie verstikt bomen langzaam waardoor bladeren afvallen en de schors grijs wordt tot ze helemaal verdord zijn. De bacterie is ondertussen al wijdverspreid in het Mediterrane gebied en heeft al duizenden boomgaarden volledig verwoest. Hoge temperaturen en een gebrek aan water stimuleren de ontwikkeling van de bacterie.

Tot nu toe kan de ziekte niet bestreden worden met gewasbeschermingsmiddelen. Eens de bacterie ontdekt wordt, moet daarom de betreffende boom en alles eromheen weggehaald worden. Ondertussen wordt in veredelingsprogramma’s wel gewerkt rond de bacterie, maar volgens de Wageningen Universiteit kan dit nog 20 jaar duren vooraleer er resistente rassen opgeleverd zullen worden.

“De Spaanse overheid zet samen met Europa alles op alles om de ziekte in te dammen, maar het is onbegonnen werk. Je kan de ziekte vergelijken met corona, het verspreidt zich vrij snel en het lijkt me bijna onmogelijk om helemaal uit te roeien”, aldus Berend. De Spaanse olijventelers houden ook hun hart vast voor hun bomen, want in Italië is de bacterie al aangetroffen op olijfbomen. Sinds 2013 zouden in de streek van Puglia al 20 miljoen bomen gerooid zijn door de ziekte. “Tot op vandaag zijn er gelukkig nog geen olijfbomen in de streek van Alicante getroffen”, zegt Berend.

Ondertussen kijkt de volledige agrarische sector in de streek van Berend uit naar manieren om in tijden van droogte het hoofd boven het water te houden. “We hebben even geleden een wijnboer geholpen bij het aanplanten van een duizendtal nieuwe ranken, zodat hij de mindere productie van zijn boomgaard in de toekomst kan opvangen”, legt Berend uit. “Maar door de droogte zijn deze nauwelijks groeiend.” Het is er dus geen sinecure om nieuwe producties op te starten. En een volledige boomgaard verplaatsen naar een noordelijke regio, gebeurt ook niet in een vingerknip. Bomen hebben tijd nodig om een mooie oogst op te leveren. Veel landbouwers hebben niet de ruimte om te wachten totdat de boomgaard volgroeid en rendabel is.

Er blijft bij de boeren ook altijd hoop dat het volgende seizoen terug normaal zal zijn. “En dat kan zeker. Fruitbomen met diepe wortels zijn sterk, als er regen komt op het moment dat ze het nodig hebben, zullen deze weer een mooie oogst olijven opleveren en zullen druiven en kersen weer tot normale proporties groeien. Maar evengoed komt de regen er niet en stevenen de landbouwers opnieuw op een rampjaar af. En ondertussen lijkt een langetermijnoplossing voor hen uit te blijven”, sluit Berend zijn verhaal af.