Koolstofboeren: “Op alle percelen in eigen beheer pas ik zonder twijfel koolstoftechnieken toe"
duidingDat koolstoflandbouw nog geen standvastig verdienmodel heeft, werd reeds in een vorig artikel belicht. Maar Vlaanderen telt ook veel landbouwers die zonder verdienmodel stappen vooruit willen zetten met koolstoflandbouw. Echter zorgt een combinatie van onvoldoende kennis en een belemmerend, tegenstrijdig beleid voor veel onzekerheden waardoor velen nog de kat uit de boom kijken.
Toen Mathias en Jasmien zes jaar geleden de ouderlijke boerderij van Jasmien overnamen in Tielt, zagen ze dat de organische stof in de bodem laag was. Sindsdien zijn ze actief bezig om dit gehalte op te krikken via onder meer boerderijcompost en groenbedekkers. Toen ze voor het eerste deze technieken toepasten, hadden ze er geen idee van dat daarvoor een term bestond: koolstoflandbouw. Het was pas toen het koppel een nieuwe verpakking voor hun aardappelen wilde ontwikkelen om hun duurzaamheidsinspanningen naar de consument te communiceren, dat ze bij de koolstoflandbouw terechtgekomen zijn. “Daarin zijn Mathias en Jasmien niet de enige, er zijn heel veel boeren bezig met koolstoflandbouw zonder dat ze het beseffen. Veel van de technieken die landbouwers toepassen zijn ook zeer interessant in het verhaal rond koolstofopslag”, duidt Jana Roels, consulent klimaat & verduurzaming bij Boerenbond.
Waar is het wetgevend kader voor boerderijcompostering?
16 augustus 2023Naast aardappelen, telen Jasmien en Mathias ook nog witloofwortel, wortelen en ajuinen. “Dit zijn allemaal vrij intensieve teelten die veel van de bodem vragen. Des te belangrijker dat ik er goed zorg voor draag”, aldus Mathias. “Idealiter zou ik er ook nog een rustteelt tussen moeten steken." Het koppel doet echter niet op alle percelen aan koolstoflandbouw. “Alle percelen waar we op telen, moeten we pachten. Daarvan is ongeveer één vierde grond met langetermijnafspraken, waarop ik bodemverbeterende maatregelen toepas”, legt Mathias uit. “Stel dat al deze percelen in eigen beheer zouden zijn, zou ik zonder twijfel overal deze bodemtechnieken toepassen. Maar op deze seizoenpachten begin ik er niet aan. Ik kan de bodem niet in één jaar verbeteren, en dan nog heb ik de zekerheid niet dat ik er volgend jaar ook gebruik van mag maken.”
Hierbij haalt Mathias onmiddellijk twee grote onzekerheden van koolstoflandbouwtechnieken aan voor landbouwers: de inspanning die je niet onmiddellijk gevaloriseerd ziet en de vele percelen die landbouwers onder seizoenpacht gebruiken.
Koolstof heeft nog geen duidelijke plek naast stikstof en fosfor gekregen in het beleid en daarom wordt het minder opgenomen in bodemadviezen
Geen onmiddellijk valorisatie
Het rendement van de bodem kan je ook niet zwart op wit onmiddellijk na een techniektoepassing raadplegen, wat ook een moeilijkheid is voor veel landbouwers. Toch zetten Jasmien en Mathias door met de technieken. “Ik zie inderdaad geen onmiddellijk effect en weet niet 100 procent zeker of deze technieken de aanleiding zijn van onze goede oogsten. Maar wij zijn ervan overtuigd dat als we het niet zouden doen, we slechtere resultaten zouden boeken op langere termijn”, luidt het.
Het doorzetten van de maatregelen om een optimale bodem te bereiken, is een absolute must maar dat is niet iedereen gegeven. Want bodemwerken zijn maatwerken. Wat voor de ene werkt, werkt misschien niet voor de andere omdat er een ander bodemtype is, of omdat de weersomstandigheden net niet goed waren. Zo is er een lijst aan bepalende factoren. “De effecten van koolstoftechnieken zien landbouwers niet onmiddellijk terugkomen in hun resultaat van hun bodemanalyses, wat zeker één van de redenen is waarom veel boeren snel gedemotiveerd geraken als het toepassen ervan niet meteen leidt tot meerwaarde, of zelfs tot lagere opbrengsten”, duidt Roels.
“Daarom pleiten we ervoor om meer te kijken naar de structuur van de bodem om de bodemgezondheid vast te stellen: hoe rijk is het bodemleven en wat is het watercapterend vermogen? Daarnaast moet er ook meer aandacht komen voor betere en allesomvattende bodemadviezen. Als er nu bodemadviezen gegeven worden aan landbouwers, is dat vaak hoofdzakelijk een bemestingsadvies. Koolstof heeft nog geen duidelijke plek naast stikstof en fosfor gekregen in het beleid en daarom wordt het minder opgenomen in bodemadviezen.”
Diegene die nu met koolstoflandbouw aan de slag willen en dit ook in de markt willen zetten, botsen op nog wat onduidelijkheden
Onduidelijk
Toen Jasmien en Mathias een nieuwe verpakking aan het ontwerpen waren voor hun aardappelmerk Puur Patat, wilden ze graag meegeven aan de consument dat ze duurzaamheidsmaatregelen nemen voor de bodem. “Na wat opzoekwerk, kwam ik te weten dat we aan het koolstofboeren waren. Ik had graag een label op de verpakking geplaatst om die boodschap mee te geven aan de consument, maar dat bestaat blijkbaar nog niet”, geeft Jasmien mee.
Een spijtige zaak want een koolstoflabel zou de consument kunnen overtuigen om de Puur Patat-aardappelen uit het ruime gamma aan aardappelen te kiezen. “Al mogen we de kracht van een label misschien ook niet overschatten aangezien de grote meerderheid niet zou weten waarvoor koolstoflandbouw staat”, aldus Jasmien. “Algemeen vind ik eigenlijk dat er heel weinig mensen weten wat koolstoflandbouw betekent, zowel consumenten als adviseurs. Toen ik dat duurzaamheidslabel op de verpakkingen wou, heb ik uren moeten rondbellen. Niemand kon mij concreet zeggen hoe ik het moest aanpakken. Iedereen wist dat er iets over koolstoflandbouw op til was, maar niemand wist wat, hoe en wanneer.”
Het gebrek aan gestroomlijnde kennis en een duidelijk kader in Vlaanderen wordt beaamd door Roels. “Vlaanderen heeft een enorme hoeveelheid aan kennis rond bodem. Elke onderzoeksinstelling heeft een bodemproject, maar de kennis is daarbij niet gestroomlijnd en blijft soms te versnipperd. Europa is ondertussen wel aan het werken aan een kader maar diegene die nu met koolstoflandbouw aan de slag willen en dit ook in de markt willen zetten, botsen op nog wat onduidelijkheden. Terwijl we hier eigenlijk snel mee aan de slag zouden moeten gaan.”
In 2019 deed Boerenbond samen met Inagro een grote bevraging naar de uitdagingen die landbouwers ondervinden bij het optimaliseren van het koolstofgehalte. Daarbij sprongen er drie grote uitdagingen uit: onvoldoende kennis, economische onzekerheid en een belemmerend en/of tegenstrijdig beleid. Drie uitdagingen die Jasmien en Mathias zeer bekend in de oren klinken.
Geen focus op koolstofcompensatie
Deze onduidelijkheden alsook het gebrek aan een officiële erkenning door de EU zijn meteen ook één van de redenen waarom CO2-compensatieplatformen zoals Claire niet volledig van de grond komen. Claire is het Belgisch CO2-compensatieplatform waar landbouwers hun koolstofopslagprojecten kunnen aanbieden en waar ze in contact kunnen komen met bedrijven en openbare besturen die hun uitstoot willen verminderen.
Zowel de aanbod- als de vraagkant is nog terughoudend omdat er geen duidelijk Europees kader is. “Omdat niet alle koolstoftechnieken al wetenschappelijk onderbouwd zijn, houdt Claire vast aan een pakket van bodemmaatregelen. Dit om niet van greenwashing beschuldigd te worden. Er worden nog steeds nieuwe maatregelen toegevoegd, maar die moeten eerst wetenschappelijk onderbouwd zijn, vervolgens naar een wetenschappelijk adviescomité en tot slot langs de ISO-certificeerder passeren”, duidt de Boerenbond-experte. Boerenbond werkt samen met de Bodemkundige Dienst van België en Claire het landbouwluik uit op het platform.
Het aantal bedrijven die hun CO2-uitstoot willen compenseren, groeit ook traag, wat onder meer te maken heeft met de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), een EU-richtlijn die bedrijven verplicht om uitgebreide duurzaamheidsrapportages te publiceren. “Dit jaar moeten de eerste bedrijven zich in orde stellen met deze richtlijn. We merken op dat deze bedrijven zich daarbij nu focussen op maatregelen om hun eigen CO2-afdruk te verlagen. Wat zeker goed is. Maar daardoor hebben ze momenteel geen tijd, ruimte en budget om ook aan compensatie te doen, maar dat komt wel aldus Roels. Daarnaast is er ook nog het feit dat het een stuk goedkoper is om in het buitenland koolstofcertificaten te kopen. Deze credits zijn dan verkregen door het aanplanten van bossen bijvoorbeeld, niet door koolstoflandbouw.
Hiaten in het vraagstuk
Ondertussen is Europa gestart met een kader rond koolstofcertificaten te maken. “Het Europees framework is er, maar nu moet de concrete uitwerking nog komen”, vertelde ILVO-bodemexpert Greet Ruysschaert daar eerder over. “Veel zal afhangen van hoe makkelijk een landbouwer in het systeem kan stappen, en of het ook aantrekkelijk zal zijn op vlak van financiering.” Eén van die concretiseringen waar reikhalzend naar uitgekeken wordt, is de manier waarop de EU een referentie zal opnemen waar de koolstofinspanningen mee vergeleken kunnen worden. “De slechtste aanpak zou een persoonlijk vastgelegd referentiejaar worden", legt Roels uit, “waarbij een landbouwer ten opzichte van dat referentiejaar beter moet doen. Maar als dat referentiejaar bijvoorbeeld 2022 wordt, dan vallen een heleboel koplopers die reeds voor het referentiejaar inspanningen hebben gedaan uit de boot.” Dan krijg je een situatie waarin koplopers, die al veel verder staan in het koolstofproces, extra moeite zullen moeten doen om evenredig beloond te worden als mensen die voor het eerst het laaghangend fruit plukken.
Koolstofopslag wordt ook in verschillende nationale en internationale duurzaamheidsdoelstellingen opgenomen. Hoe deze verschillende regelgevingen en doelstelling afgestemd zullen worden op elkaar, is ook nog niet duidelijk. Bij de LULUCF-regelgeving (Land Use, Land Use Change and Forestry, red.) wordt naar een koolstofneutraliteit gestreefd vanaf 2030. In het nieuwe kader rond koolstofcertificaten van landbouw zal men hier dus ook aandacht voor moeten hebben om dit te stroomlijnen. Roels haalt ook nog een ander hiaat aan. “Wat met onze huidige koolstofvoorraden? De koolstof die de landbouw vandaag opslaat, wordt nergens positief meegenomen in de klimaatboekhouding van landbouw”, aldus Roels. “Er wordt telkens gekeken naar de uitstoot, maar dat wordt niet afgetrokken van de inspanningen die gedaan worden om koolstof in de bodem te houden of wanneer er extra in de bodem opgeslagen wordt.”
“Deze onduidelijkheden moeten eerst weggewerkt worden om verdienmodellen meer kansen te geven en bedrijven die willen compenseren en landbouwers het nodige vertrouwen te geven. Met het nieuwe Europese kader rond koolstofcertificaten zou daar binnenkort duidelijkheid in moeten komen”, aldus Roels. Jasmien en Mathias hopen dat de wetgeving en kennis rond koolstoflandbouw die vandaag nog in de kinderschoenen staat, in de nabije toekomst snel kan groeien. “Ik hoop dat er snel stappen vooruit zullen worden gezet voor boeren die het goed voor hebben met hun bodem”, concludeert Jasmien.
