In de glazen bol van klimaatexpert Boussemaere: landbouwers zullen nog veel extreme watertjes moeten doorzwemmen

2024 wordt het warmste jaar ooit. Dat meldde het Europese observatorium Copernicus eerder deze maand. Het zal bovendien de eerste keer zijn dat de jaarlijkse temperatuur meer dan anderhalve graad boven het pre-industriële niveau zal liggen. Parallel met de temperatuur, vertoont ook de impact van extreme droogte in de EU een stijgende trend. De terugkerende droogtes in Zuid-Europa in de zomer zijn daar bewijs van. Al is het zeker niet alleen Zuid-Europa dat geconfronteerd wordt met dit klimaatgevolg. Volgens een nieuw rapport van het Europees Milieuagentschap (EMA) werd tussen 2000 en 2021 elk jaar gemiddeld 76.873 km² akkerland, ongeveer 2,5 keer de oppervlakte van België, getroffen door extreme droogte. Europese boeren rekenen droogte dan ook tot de meest schadelijke factor onder het veranderende klimaat.

Erop of eronder

Maar hoe extreem wordt het dan? “Het is zeer moeilijk om te voorspellen wat er allemaal exact zal gebeuren en veranderen voor landbouwers”, duidt Boussemaere. “Maar één ding is zeker: de gevolgen zullen nog impactvoller zijn.” Daarbij ziet Boussemaere twee scenario’s ontplooien. Eén waarin nog opportuniteiten voor landbouwers te vinden zijn, en één waar de landbouwers hun huidige landbouwsysteem volledig zal moeten omkeren. 

Dit laatste scenario staat of valt met de warme Golfstroom, een stroom die warmte uit de tropen, via de golf van Mexico, naar Europa brengt. Door deze stroom hebben we een gematigd klimaat in België en omstreken. De Golfstroom maakt deel uit van de Atlantische Meridionale Overturning Circulatie (AMOC), het volledige oceaanstromingssysteem dat het klimaat op het noordelijk halfrond helpt reguleren. “Als de AMOC zwakker wordt, dan vertraagt de Golfstroom en wordt minder warmte onze richting uitgestuurd”, legt Boussemaere hun relatie uit.

Golfstroom valt stil

“Door de klimaatopwarming stroomt de AMOC nu al duidelijk trager dan 50 jaar geleden. Er is dan ook de vrees dat die op een dag zal ineenstorten”, geeft Boussemaere aan. “Tot een jaar geleden was er consensus dat dit ten vroegste in de volgende eeuw zou kunnen plaatsvinden. Het laatste rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) stelt zo dat er ‘een gemiddeld vertrouwen is dat AMOC niet abrupt zal ineenstorten voor 2100’. Maar door nieuw onderzoek en de stromen beter op te volgen, blijkt nu dat het oceaanstromingensysteem al zeer hard aangetast is. Hierdoor is er een grote kans dat de AMOC toch al zou stilvallen deze eeuw.”

Heel recent onderzoek toont aan dat het ineenstorten van AMOC zelfs al kan gebeuren in de loop van de komende decennia. “Met alle gevolgen van dien”, geeft Boussemaere aan. “Als het stilvalt, hebben we geen gematigd klimaat meer. De seizoensextremen zullen dan in een paar decennia tijd, veel groter worden dan nu. Dit betekent strengere winters met veel hevige stormen, afgewisseld met zeer warme, droge en windluwe zomers.”

Een vijftigtal klimaatwetenschappers trok hieromtrent aan de alarmbel via een open brief. In de brief halen ze als gevolg de bedreiging van de landbouw in Noordwest-Europa aan. “In dit scenario zal de manier waarop aan landbouw gedaan wordt, volledig moeten veranderen. Er is nog geen specifiek onderzoek geweest naar onze streek, maar wel al naar het Verenigd Koninkrijk. Volgens de voorspellingen kan er een koude ‘vlek’ waargenomen worden vlak boven het Verenigd Koninkrijk, met winters die gemiddeld zo’n 10 graden kouder zullen zijn. Ons land hangt aan de rand van die vlek”, legt Boussemaere uit. “Men heeft berekend dat dit het landbouwareaal met meer dan 20 procent zal doen krimpen in het VK. In datzelfde onderzoek werd trouwens ook gekeken naar technieken die de landbouwers zouden kunnen helpen om alsnog aan landbouw te doen, maar daaruit bleek dat de kosten te hoog zouden zijn om ze terug te verdienen met de productie.”

Met de open brief willen de oceanografen en klimaatexperts vooral de aandacht vestigen op het feit dat het IPCC slechts een gemiddeld vertrouwen heeft in het niet-instorten van AMOC voor 2100. “Gezien het feit dat de uitkomst catastrofaal zou zijn en het de hele wereld nog eeuwen zou beïnvloeden, geloven we dat er meer moet worden gedaan om dit risico te minimaliseren”, leest de brief. De vijftigtal experts laat weten dat het onderzoek, dat aantoont dat AMOC kan ineenstorten tussen 2025 en 2095, ‘een zorgwekkende waarschuwing’ is, maar dat er ook een aantal kanttekeningen bijgeplaatst moeten worden. Zo zijn er nog veel onbekende gegevens en aannames waardoor de computermodellen tekortkomingen vertonen. “Dit onderzoek is niet enkel en alleen gebaseerd op waarnemingen”, lichtte een Duitse onderzoeker toe aan de wetenschapswebsite Live Science.

Langetermijnvisie voor complexe sector

Hoe moet de landbouw dan momenteel verder? “Landbouw is de meest complexe sector van allemaal”, aldus Boussemaere. “Als je puur kijkt naar klimaat, dan zou het een dom idee zijn om de veestapel in Vlaanderen af te bouwen omdat wij één van de klimaatvriendelijkste vleesproductie in de wereld hebben. Maar als je dan kijkt naar de stikstofproblematiek, dan kun je niet anders dan concluderen dat er te veel vee is op een te kleine oppervlakte. Een zeer moeilijke paradox.”

Volgens Boussemaere moet er eerst en vooral algemeen een beleid uitgestippeld worden op lange termijn, over de legislaturen heen. “De Vlaamse overheid voert een ongelooflijk jojo-beleid. Er worden beslissingen gemaakt, premies uitgeschreven, beloftes gedaan om uiteindelijk in de volgende legislatuur alles weer terug te fluiten. Dat is spelen met de voeten van mensen”, aldus Boussemaere. “Natuurlijk dat mensen boos en teleurgesteld worden. Stippel daarom eerst een goed beleid uit, veranker dit en houd je vervolgens aan de beslissingen.”