Huiswerk voor overheid na rapport over voedingsbeleid op scholen
Uit een peiling van het Vlaams Instituut Gezond Leven vzw in opdracht van Departement Zorg blijkt dat slechts acht procent van de basisscholen en zeven procent van de secundaire scholen voldoen aan alle tien basiscriteria voor een kwaliteitsvol voedingsbeleid. Een groep van experten uit de onderwijs-, gezondheids- en armoedebestrijdingssector heeft nu tien beleidsaanbevelingen uitgebracht om voeding nog gezonder en toegankelijker te maken op school. “Een gezond en evenwichtig eetpatroon is essentieel voor kinderen en jongeren, maar in ons land nog verre van een evidentie”, aldus de experten.
Uit de peiling blijkt dat al veel scholen voldoen op de meerderheid van de basiscriteria. Gemiddeld voldoen de basisscholen aan acht van de tien basiscriteria voor een kwaliteitsvol voedingsbeleid en de secundaire scholen voldoen gemiddeld aan 7 van de 10 basiscriteria. Toch zijn er nog veel werkpunten. Zo krijgt onder meer voedingseducatie minder aandacht. In nagenoeg alle basisscholen komt gezonde voeding in de les aan bod. Maar het percentage basisscholen waar gezonde voeding in elk leerjaar of in elke kleuterklas aan bod komt is gedaald met 19 procent in vergelijking met 2019 en strandt nu op 48 procent. Ook in secundaire scholen is dit percentage gedaald (87% versus 95% in 2019). Ook in het voedingsaanbod is nog ruimte voor verbetering.
Drank op school
Positief punt, het water stroomt rijkelijk in de Vlaamse scholen. Zo bieden bijna elke bevraagde basisschool en secundaire school gratis kraanwater aan. Leerlingen mogen ook steeds vaker water drinken tijdens de lessen. Basisscholen voorzien geen frisdranken meer met toegevoegde suiker, in de secundaire scholen doet 22 procent dit wel nog dagelijks.
“Het aanmoedigingsbeleid om ongezoete melk of calciumverrijkte sojadrank aan te bieden kent minder succes”, aldus het rapport van Gezond Leven. “Slechts 19 procent van de basisscholen en slechts zes procent van de secundaire scholen bieden ze dagelijks aan.” Het aanbod aan melk op school neemt jaar na jaar af. Ook het aanbod aan melkproducten zoals yoghurt natuur als tussendoortje is nog zeer beperkt. 90 procent van de basisscholen en 83 procent van de secundaire scholen voorzien dit nooit in hun aanbod.
Weinig groenten
“Ook de kwaliteit van de warme maaltijden op school kan nog beter”, reageert het voedingsinformatiecentrum NICE op de peiling. “Net als in 2019 biedt maar ongeveer de helft van de scholen een volwaardige groenteportie aan bij de warme maaltijd.” En ook gefrituurde aardappelproducten blijven een werkpunt. Zo behoren frieten dan wel tot onze nationale trots, toch wordt aanbevolen om ze minder dan één keer per week op het menu te zetten. 81 procent van de basisscholen volgt deze aanbeveling. Maar in het secundair onderwijs wordt de frietketel vaker bovengehaald: daar biedt de meerderheid van de secundaire scholen (63%) ze nog wekelijks aan.
“En ondanks de talloze voordelen van plantaardige vleesvervangers, zo zijn ze veelzijdig, budgetvriendelijk en goed voor onze gezondheid,” aldus Gezond Leven, “voert vlees nog altijd het schoolmenu aan. Peulvruchten, soja, tofu of andere voedzame vleesvervangers zijn nog behoorlijk onbekend en onbemind bij onze scholen.” Amper 29 procent van de basis- en secundaire scholen biedt deze producten minstens één keer per week aan bij de warme maaltijden.
Groenten en fruit blijken wel steeds vaker beschikbaar te zijn als tussendoortje. “Maar dit moet nog verder worden uitgebreid”, vindt NICE. Van de basisscholen biedt 21 procent (slechts 8% in 2019) dagelijks vers fruit en 20 procent verse groenten (16% in 2019) aan als tussendoortje. Van de secundaire scholen gaat het respectievelijk om 21 procent en 3 procent. Basisscholen bieden vaker dan secundaire scholen één keer per week vers fruit aan (respectievelijk 42% en 11%). Dit is mogelijk te danken aan het project ‘Oog voor Lekkers’.
Vlaanderen hinkt achterop
Volgens enkele organisaties met expertise rond gezonde voeding op school is dit geen goed rapport en moeten de Vlaamse beleidsmakers en andere actoren dringend een tand bijsteken. “Vlaanderen heeft hierover geen regelgevend kader”, zegt Katharina Beelen van Rikolto die het initiatief nam om organisaties hierrond samen te brengen. “De Vlaamse voedselstrategie besteedt wel aandacht aan gezonde voeding in de schoolomgeving, maar legt zichzelf geen concrete doelstellingen, standaarden en budgetten op. Dit in tegenstelling tot Brussel en Wallonië, en ondanks de universele verklaring van de rechten van de mens, de Europese Kindgarantie en het Kinderrechtenverdrag.”
Huiswerk voor de overheid
“Steeds meer scholen proberen de grootste honger bij leerlingen te stillen, maar schreeuwen om ondersteuning en een structurele aanpak”, aldus de experten. “Daarom formuleren we tien aanbevelingen waar overheden in ons land mee aan de slag moeten.”
Nieuwe regelgeving moet scholen aanmoedigen om een aantrekkelijk, gezond voedingsaanbod te voorzien. “Dat gaat van ontbijt, soep, warme maaltijden, tussendoortjes en minstens één maaltijd per dag aan te bieden met meer plantaardige alternatieven. De overheid speelt ook een cruciale rol om een toegankelijk systeem te voorzien dat kosteloos is voor de ouders of werkt met een betaalbaar, niet-stigmatiserend systeem.”
Verder krijgt de overheid huiswerk mee om de aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie en de Hoge Gezondheidsraad in de praktijk te brengen. “Bijvoorbeeld om reclame te verbieden voor ongezonde voeding gericht op kinderen binnen en rond de scholen. Ook moet de overheid de nutritionele criteria voor het voedingsaanbod op school vastleggen in regelgeving.”
Meer dan een probleem van armoede
De groep experten trekt de beleidsaanbevelingen ook expliciet breder dan de armoedeproblematiek. “Vaak wordt het probleem verengd tot ‘lege brooddozen’ van kinderen in armoede. Maar gelijkaardige studies in andere Europese landen tonen aan dat de inhoud van de brooddoos vaak ongezond en onevenwichtig is, los van socio-economische status.
Momenteel onderzoeken Universiteit Gent en het Vlaams Instituut Gezond Leven vzw in opdracht van Departement Zorg de samenstelling van de brooddozen van Vlaamse kinderen en de toegankelijkheid van schoolmaaltijden. Zowel dit onderzoek als de studie rond de voedselomgeving in Vlaanderen zijn momenteel nog lopende en zullen beleidsaanbevelingen met zich meebrengen, die de overheid nog verder afwacht.
Integrale aanpak
Tot slot benadrukt Beelen het belang van een integrale aanpak. “Je moet leerlingen niet alleen leren wat goed eten is en hoe ze een evenwichtig voedingspatroon in de praktijk brengen. De leerstof in de klas moet kloppen met wat leerlingen in de refter eten. Dat vraagt om een echt voedingsbeleid, waarbij de school leerlingen, ouders en de schoolomgeving betrekt. Vlaanderen moet zich daarom mee achter het Europese kader voor de “Whole School Food Approach” scharen, die daarvoor de weg bereidt.”
Beeld: wervel
