Europees onderzoek kaart grootschalige verharding aan: “We gaan van groen naar grijs”

Elk jaar gaat er in Europa 1.500 vierkante kilometer verloren aan bouwprojecten. 900 vierkante kilometer is natuur, de overige 600 vierkante kilometer gaat om landbouwgrond. De onderzoekers waarschuwen dat naast natuur en biodiversiteit ook de voedselzekerheid zo ernstige gevolgen ondervindt.

Tussen januari 2018 en december 2023 is er in heel Europa een gebied zo groot als Cyprus – ongeveer 9000 vierkante kilometer – verhard. Dat komt neer op bijna 30 vierkante kilometer per week, ofwel 600 voetbalvelden per dag. Voorbeelden zijn er genoeg: van een duinbos dat plaats ruimt voor een Grieks luxehotel tot een dichtbegroeid naaldbos in Duitsland dat gerooid wordt voor de bouw van een Tesla-fabriek. Ironisch genoeg om ‘milieuvriendelijke’ wagens te bouwen.

Woningen en wegen grootste boosdoeners

Tot nu toe waren de beste Europese schattingen van het natuurverlies gebaseerd op officiële cijfers van het Europees Milieuagentschap (EMA), dat een methodologie hanteert waarbij alleen grootschalige bouwprojecten op satellietbeelden worden gedetecteerd. Maar dit nieuwe onderzoek neemt ook minder zichtbare bouwwerken zoals smalle wegen en spoorwegen mee in rekening. Vier op vijf bouwprojecten vinden plaats in bevolkte gebieden die al door menselijke activiteiten waren getransformeerd, zoals parken en recreatiedomeinen.

Woningen en wegen zijn de grootste ‘boosdoeners’ in dit verhaal, maar ook voor commerciële activiteiten, luxewoningen en toerisme moeten natuur en landbouw vaak wijken. De belangrijkste drijfveer voor deze verharding in heel Europa is geld, zegt Peter Lacoere, docent en onderzoeker architectuur aan Universiteit Gent. Hoewel bevolkingsgroei een voor de hand liggende reden voor landgebruik lijkt, is er een directer verband met de Europese welvaart, aangezien rijke landen niet alleen essentiële zaken ontwikkelen, maar ook overbodige zaken, van golfbanen tot kunstmatige skipistes. “Deze beelden illustreren op schrijnende wijze hoe we worstelen om het westerse consumentisme in toom te houden”, zegt hij in het onderzoek.

Hoewel alle Europese landen in hetzelfde verharde bedje ziek zijn, heeft België een toppositie binnen de verhardingsstatistieken. Verhoudingsgewijs zijn we na Nederland de grootste verharders, met een jaarlijkse verhardingsgraad van 0,36 procent. Het onderzoek ziet een correlatie tussen dichtbevolkte gebieden en een hogere verhardingsgraad.

Maar dat spreekt de andere landen niet vrij. In absolute oppervlakte staat Turkije bovenaan de lijst met 1.860 vierkante kilometer aan natuur- en landbouwgrond die tussen 2018 en 2023 verloren is gegaan. Polen volgt met meer dan 1.000 vierkante kilometer verlies, gevolgd door Frankrijk en Duitsland. Per capita zijn de Scandinavische landen dan weer de grootste verharders. Voor elke Noorse inwoner wordt er 6,26 vierkante meter verhardt. In ons land wordt er per Belg jaarlijks 1,55 vierkante meter verhardt.

Boerenbond vraagt actievere bescherming

Landbouworganisatie Boerenbond maakt zich zorgen om de systematische teloorgang van Vlaamse landbouwgrond. “We pleiten voor een actiever beleid ter bescherming van agrarisch gebied”, zegt woordvoerder Gerrit Budts. “Agrarisch gebied moet maximaal behouden blijven voor actieve landbouw.”

In De Standaard wordt een diepere blik geworpen op de Vlaamse situatie. Stedenbouwkundige Peter Lacoere (HoGent, KUL) stelt in de krant dat Vlaanderen 80 procent van alle ruimte idealiter open zou moeten houden voor natuur en landbouw. “50 à 55 procent voor landbouw en 30 procent voor natuur”, zegt hij aan de krant. “Dat geeft maximaal 15 à 20 procent voor huizen, industrie, recreatie, enz. Vlaanderen zit aan het dubbele. Hoog tijd dus om dit af te toppen.”

Geen toename in natuurgebied

"De verharding in Vlaanderen situeert zich voor het overgrote deel buiten natuur, bos of gebieden die gebruikt worden voor landbouw", zegt Tom Demeyer, woordvoerder van minister Brouns. "Ongeveer driekwart van alle verharding is toe te schrijven aan woningen, bedrijventerreinen en wegen. Ook de bijkomende verharding komt vooral uit die hoek. Binnen landbouw- en natuurgebied is de situatie veel stabieler: er is nauwelijks bijkomende verharding en in natuurgebied zelfs helemaal geen toename."

Demeyer wijst er ook nog op dat een functiewijziging van landbouwgrond steeds onderworpen is aan voorwaarden om bijkomende verharding te voorkomen. "Er wordt gevraagd om bestaande verhardingen en bijgebouwen te slopen of te ontharden, zodat er netto geen bijkomende verharding ontstaat. Zo dragen functiewijzigingen zelfs bij aan het herstel van open ruimte."

"Het beleid wil zo vermijden dat landbouwgronden stukje bij beetje verdwijnen onder verharding, terwijl tegelijk kansen worden geboden om bestaande, verspreide bebouwing beter in te passen in het landschap", zegt Demeyer nog. "Dat is een evenwichtsoefening: het gaat er niet om alles te verbieden, maar om verantwoord om te springen met de schaarse open ruimte die Vlaanderen nog heeft."

Lees een volledige samenvatting van de studie hier.