Discussie over bron van antibioticaresistentie

De komst van antibiotica begin vorige eeuw betekende een revolutie in zowel de humane geneeskunde als de diergeneeskunde. Mensen en dieren die voorheen stierven aan wat nu ‘banale’ bacteriële infecties lijken, kunnen efficiënt behandeld worden. Maar bacteriën en andere organismen ontwikkelen ontsnappingssystemen, waarvan de mechanismen steeds meer ontrafeld worden.

In de loop van de tijd werd duidelijk dat bacteriën resistentie kunnen ontwikkelen tegen antibiotica en dat er zelfs multiresistente bacteriesoorten zijn, die ongevoelig zijn voor meerdere soorten antibiotica. Gebruik van antibiotica versnelt de selectie en spreiding van resistente bacteriën. Gelukkig kan resistentie bij bacteriën na verloop van tijd ook opnieuw verminderen, als er minder en duurzamer antibiotica ingezet worden.

De Belgische overheid heeft daarom gekozen voor een ‘One Health’-aanpak, waarbij verantwoordelijkheden per sector toegekend worden. “Dit vanuit het besef dat het gebruik van antibiotica bij mensen, dieren of planten een impact heeft op de mens, het dier en de omgeving, en dat de engagementen en acties binnen sectoren zelf moeten opgenomen worden”, vertelt Bénédicte Callens, wetenschappelijk medewerkster van AMCRA, dat nauw betrokken wordt bij het actieplan.

Het plan borduurt bovendien verder op de twee Antibioticumconvenanten, waarin verregaande reductiedoelstellingen zijn ingeschreven. “Mét succes. De veehouderij heeft en gebruikt nog altijd veel antibiotica, maar heeft de voorbije jaren ook al belangrijke stappen gezet naar een duurzamer gebruik. Dit blijkt uit de 40 procent reductie in de diergeneeskunde sinds 2011 op basis van de meest recente verkoopcijfers van antibiotica in België”, aldus Callens.

“Industriële veehouderij op een andere leest schoeien”

Een ander geluid is te horen uit milieuhoek. In een nota over het Belgisch nationaal actieplan ‘One Health’ stellen BBL, Natuurpunt en de West-Vlaamse Milieufederatie dat het plan de interacties tussen mens, dier en plant terecht centraal stelt. Toch missen de organisaties een aanpak aan de bron en verwijzen ze naar de schaalvergroting in de intensieve veehouderij als belangrijkste oorzaak voor antibioticaresistentie.

Volgens BBL zorgt een hoge densiteit van dieren, bedrijven en veehouderijregio’s ervoor dat dieren vaker met een zwakke gezondheid kampen en dat ziekteverwekkers langer circuleren. “Dit leidt tot veelvuldig en vaak incorrect gebruik van antibiotica waardoor meer en meer bacteriën ongevoelig worden voor antibiotica en andere antimicrobiële stoffen. Ook zorgt dit voor een toename in zoönoses, infectieziektes die van dier op mens kunnen overgaan, zowel via contact als via besmet voedsel”, klinkt het.

In hun nota schuiven de organisaties nog drie speerpunten naar voor. Zo moet er geïnvesteerd worden in een grondige kennis van het ecosysteem en het microbioom en moeten de resultaten van het onderzoek en de beleidsinitiatieven vertaald worden naar concrete handvatten voor het grote publiek. Tot slot moet het probleem aan de bron worden aangepakt: “zet in op de natuurlijke weerstand van dieren. Door bijvoorbeeld minder dieren per oppervlakte te houden, zal de vraag naar medicatie dalen”, klinkt het. “Het houdt immers geen steek om te blijven inzetten op schaalvergroting in een verouderd, industrieel voedselproductiesysteem met zo'n impact op onze volksgezondheid.” 

“Geen link tussen bedrijfsgrootte en antibioticagebruik”

AMCRA is niet akkoord met de bewering van BBL dat de veehouderij de enige en belangrijkste bron is van antimicrobiële resistentie. “In het nationale actieplan wordt dan ook de gezelschapsdierensector betrokken”, aldus Bénédicte Callens. “Intens en direct contact is namelijk een belangrijk kenmerk bij het houden van gezelschapsdieren. Direct contact is de belangrijkste oorzaak van transmissie van (resistente) bacteriën tussen mensen en dieren.”

Callens wijst er ook op dat wetenschappelijk onderzoek al meermaals heeft aangetoond dat er geen duidelijke link is tussen de grootte van bedrijven en het gebruik van antibiotica. “Bovendien is groeibevorderend gebruik van antibiotica al niet meer toegestaan sinds 2006 en vanaf januari 2022 zal ook elk preventief gebruik verboden worden in Europa”, zegt ze. “Verder is het enkel een dierenarts die antibiotica kan voorschrijven, toedienen of verschaffen, en dit in een strikt regulerend kader. Hij moet er samen met de veehouder op toezien dat een goed beheer van de veehouderij door middel van ziektepreventie, het antibioticumgebruik terugdringt tot het strikt noodzakelijke. Dankzij het in kaart brengen van het antibioticumgebruik voor elke individuele veehouderij, worden zowel veehouders als dierenartsen onderling vergeleken en is het op basis van de verzamelde gegevens mogelijk om te streven naar een verminderd antibioticumgebruik.”

AMCRA en zijn partners pleiten al langer voor een geïntegreerde aanpak met ruimte en budgetten voor onderzoek en ontwikkeling van alternatieven en goede praktijken met betrekking tot duurzaam antibioticumgebruik, zegt Callens nog. “Laten we gericht aan de slag gaan binnen elke sector om effectief te evolueren naar een menselijke geneeskunde en diergeneeskunde met minder antibioticumgebruik, gestoeld op preventie en oordeelkundig gebruik.”