Bijna één op zes Vlaamse gemeenten heeft geen landbouwschepen
AnalyseHet college van burgemeester en schepenen is de drijvende kracht achter elke Vlaamse gemeente. Hoeveel schepenen een stad of gemeente kent, is bij wet bepaald naargelang het inwonersaantal. Maar welke bevoegdheden deze schepenen dragen, ligt niet bij wet vast. Die beslissing ligt bij de gemeente zelf. Sommige bevoegdheden, zoals Personeel en Financiën, vindt men in elke gemeente terug. Ook Dierenwelzijn is sinds kort in 95 procent van alle gemeenten een officiële schepenbevoegdheid. Landbouw is een minder populaire bevoegdheid, en ziet men slechts in 82,5 procent van alle steden en gemeenten. Dat blijkt uit cijfers van overheidsdatabank Pinakes.
Hoewel het aantal landbouwschepenen beduidend lager ligt, bevatten de cijfers van Pinakes wel een foutenmarge. In vele gemeenten is landbouw impliciet of expliciet vervat binnen een overkoepelende schepenbevoegdheid, vaak ‘Klimaat & Duurzaamheid’. Sommige gemeenten waar dit het geval is, zijn opgenomen in de cijfers. Anderen dan weer niet. Een voorbeeld is stad Leuven. De provinciehoofdstad van Vlaams-Brabant beschikt over 158 hectare publieke landbouwgrond (ILVO, 2024). Met private eigendommen bijgerekend, is 24 procent van de stad landbouwgrond. Toch is Landbouw hier een deelbevoegdheid binnen het domein ‘Klimaat & Duurzaamheid’.
Volgens de data van Pinakes hebben 50 van de 285 Vlaamse steden en gemeenten geen burgemeester of schepen bevoegd voor Landbouw, noch als hoofd-, noch als deelbevoegdheid. Dat is ook niet verplicht. Of het nu gaat om een landelijke of stedelijke gemeente: er bestaan geen voorwaarden of richtlijnen waaronder een Vlaamse gemeente al dan niet een Landbouwschepen moet toewijzen. Al zijn sommige schepenbevoegdheden binnen Vlaanderen een evidentie. “Elke gemeente heeft personeel en beheert geld, dus is het logisch dat er schepenen zijn voor Personeel en Financiën”, zegt Katrien Gordts van VVSG. “Elk college legt dus zelf de taakverdeling vast op basis van de lokale noden en het belang van het thema.”
Elk college legt zelf de taakverdeling vast op basis van de lokale noden en het belang van het thema
Dierenwelzijn populaire bevoegdheid
Lokale besturen kiezen dus zelf welke thema’s ze belangrijk genoeg vinden om te kronen tot hoofdbevoegdheid. De mate waarin een bepaalde schepenbevoegdheid voorkomt, hangt sterk samen met maatschappelijke trends. Zo had acht jaar geleden slechts één op drie van de Vlaamse steden en gemeenten een schepen van Dierenwelzijn. Onder impuls van Vlaams minister van Dierenwelzijn Ben Weyts (N-VA) staat de teller vandaag op 95 procent.
Een belangrijke kanttekening is dat, hoewel er in de praktijk vaak wordt gesproken over "individuele schepenbevoegdheden", een schepen juridisch geen effectieve bevoegdheden draagt omdat een schepen zelf niet kan beslissen. Dat gebeurt gezamenlijk binnen het college. Wel draagt de schepen een verantwoordelijkheid om zijn toegewezen domein op te volgen.
“Schepenambt is simpele ingreep voor zichtbaarheid en aansprakelijkheid”
De officiële bevoegdheden van een schepen zijn dus allesbehalve betekenisloos. Volgens Weyts is het toewijzen van een thema aan een officieel schepenambt een belangrijke graadmeter voor het beleid. Zo vindt de minister het toewijzen van een schepenambt '“een simpele ingreep", dat "de nodige zichtbaarheid en aansprakelijkheid geeft” aan een bepaald thema. Minister Weyts heeft het in deze quote over Dierenwelzijn, maar dezelfde logica valt door te trekken naar andere beleidsdomeinen, zoals Landbouw.
Om nog even bij Dierenwelzijn te blijven, vindt Weyts het hoogstnoodzakelijk dat ook de laatste vijftien lokale besturen een schepen van Dierenwelzijn aanduiden. “Zodat er in elke gemeente een duidelijk aanspreekpunt en coördinator is voor het dierenbeleid”, stelt de minister.
Landbouw cruciaal op lokaal niveau
De implicaties voor de 50 van de 285 Vlaamse gemeenten die geen Landbouwschepen aanstellen, zijn duidelijk. Het Vlaamse landbouwbeleid heeft nochtans volgens diverse onderzoekers nood aan meer aansprakelijkheid en zichtbaarheid. Zo publiceerde ILVO in 2024 het rapport ‘Publieke Grond in Vlaanderen & Brussel’, waar de impact van grondenverkoop door openbare besturen en instellingen op ons landbouwlandschap, pijnlijk wordt blootgelegd. Een actief grondenbeleid voor landbouw is volgens mede-auteur Hans Vandermaelen opvallend afwezig.
Een andere stem die vindt dat landbouwbeleid te laag op de agenda staat, is onderzoeker Bart Laridon (UGent). “De helft van het Vlaams grondgebied is visieloos”, verklaarde Laridon eerder in VILT, verwijzend naar de versnippering en zonevreemdheid binnen het Vlaamse landbouwlandschap. Volgens Laridon juichen vele private spelers net toe dat een agrarisch gronden- en pandenbeleid bij zoveel lokale besturen afwezig is. Dit staat hen immers toe om deze gronden toe te eigenen voor andere activiteiten.
“Helft Vlaams grondgebied is visieloos”
30 september 2024Voer voor discussie
Het al dan niet toekennen van Landbouw als schepenambt, leidt in sommige gemeenten tot hevige discussies. Zo is er het West-Vlaamse Tielt. Deze stad huisvest 267 landbouwbedrijven (cijfers 2023), en kent sinds jaar en dag een Landbouwschepen. Sinds de fusie van begin dit jaar met Meulebeke, dat 118 bedrijven telt, heeft de stad er opmerkelijk genoeg voor gekozen om deze bevoegdheid niet meer expliciet op te nemen.
“In de gemeente waarmee we gefusioneerd zijn, was er geen schepen van Landbouw”, zegt burgemeester Luc Vannieuwenhuyze (cd&v). “Uiteindelijk is erover nagedacht geweest, en onze conclusie is dat alles wat betreft landbouw een commercieel en dus ook een economisch gebeuren is. Dus besloten we het onder eenzelfde paraplu van Lokale Economie onder te brengen. We hebben dus geen formele schepen van Landbouw.”
De voormalige Landbouwschepen van Tielt, Joris Vande Vyvere (cd&v), is het oneens met deze keuze. “Omdat Tielt een typische landbouwgemeente is, nog meer sinds de fusie met Meulebeke. Het eerste aanspreekpunt voor landbouwers is weggevallen. Ik heb dit ook aangekaart op de fractievergadering. De bevoegdheid wordt nu verdeeld over verschillende domeinen, zoals Ruimtelijke Ordening, maar dat maakt het voor de landbouwers niet altijd duidelijk bij wie ze moeten zijn voor welk probleem. Ik betreur dat, maar het college zag dat anders.”
Het eerste aanspreekpunt voor landbouwers is weggevallen
De oud-schepen vindt dat er in veel gemeentebesturen te weinig kennis is van de sector. “Daar wringt het schoentje”, zegt hij. “Ik ben zelf landbouwer en ik heb ook een mandaat binnen het hoofdbestuur van Boerenbond, dus ik had altijd uit de eerste hand informatie over de wetgeving, pacht, mestwetgeving, noem maar op. Ik kon zo heel veel mensen helpen. Het probleem zit hem nu in het feit dat er geen landbouwer meer in de schepencollege aanwezig is en dat de kennis een stukje is weggevallen. In feite vrees ik dat er daarom niemand de functie wenst op de nemen, omdat er niemand in het college is die de regelgeving kent. Daar bestaan misschien wel andere instanties voor, maar ik mis het aanspreekpunt.”
Wel vindt Vande Vyvere het een goede zaak dat de gemeente opnieuw een Landbouwraad zal oprichten. “Zo krijgt de sector toch toegang tot informatie, en hopelijk ook inspraak over bepaalde beleidsbeslissingen.”
Landbouw- en niet-landbouwgemeenten
Waar de keuze voor om de landbouwbevoegdheid weg te laten in Tielt tot de nodige discussie heeft geleid, is het landbouwlandschap in andere gemeenten nu eenmaal erg beperkt. Dat is onder meer het geval in de Antwerpse gemeente Hulshout. “We hebben in onze gemeente een zéér beperkt aantal landbouwers. Om niet te zeggen: één of twee. Vandaag hebben we Landbouw niet specifiek opgenomen binnen de bevoegdheden, al wordt het thema wel opgevolgd door onze schepen van Economie”, zegt Burgemeester Elien Bergmans. “Vorige legislatuur nam ik deze rol nog op.”
Nog een opvallende gemeente is Lochristi: daar kent men een schepen van Landbouw én een schepen van Sierteelt. Twee verschillende bevoegdheden voor twee verschillende schepenen. Lochristi staat ook gekend als dé sierteeltgemeente van Vlaanderen.
In varkensgemeente Wingene is de rol van de Landbouwschepen onmisbaar. “Ik vind het de moeite waard om Landbouw als aparte bevoegdheid op te nemen”, zegt schepen van Land- en Tuinbouw Greet De Roo (cd&v). “In gemeenten waar dat niet zo is, merk je dat de sector zich een beetje vergeten voelt.”
“Veel landbouwbeleid wordt gevoerd op andere niveaus, bijvoorbeeld Europees”, zegt De Roo. Er is dan ook weinig dat je als gemeente kan doen, specifiek naar landbouw toe. Maar alleen al het feit dat er een aanspreekpunt is waar landbouwers terecht kunnen bij vragen, die niet meteen behandeld worden door Vlaanderen of de provincie, vinden we belangrijk. Onze sector is wel degelijk een aparte bevoegdheid waard op gemeentelijk niveau.”
Brouns: "We vertrouwen dat gemeenten weten waar noden liggen"
Vlaams minister van Landbouw Jo Brouns (cd&v) vindt dat lokale besturen het thema degelijk opvolgen. "De minister heeft in alle tijd dat hij minister is van landbouw geen enkele klacht over verzuchting gehad dat daar een probleem zou zijn", zegt woordvoerder Tom Demeyer. "We hebben vertrouwen in onze lokale besturen: we willen hier dus geen bijkomende verplichtingen opleggen. Onze steden en gemeenten zijn het beste geplaatst om te weten waar de noden liggen. Het spreekt voor zich dat de minister wil dat er veel aandacht is voor landbouw bij onze lokale besturen: zijn ervaring is dat dit vandaag ook het geval is."
Bron: Eigen berichtgeving
