10 jaar agroforestry-onderzoek moet landbouwvorm nieuwe boost geven
nieuwsDe uitrol van agroforestry verloopt traag. Onterecht, vindt onderzoeksinstelling ILVO. Na tien jaar onderzoek door Consortium Agroforestry kan deze landbouwvorm positieve resultaten voorleggen. Zo is er tot zeven ton extra CO2-opslag per hectare per jaar, een beschermend microklimaat, betere waterhuishouding, meer biodiversiteit, een hogere totale productiviteit ondanks een gemiddeld 20 procent lagere opbrengst van de landbouwteelt, en een businessmodel dat onder de meeste scenario’s rendabel is. De resultaten werden bij ILVO voorgesteld op het event “Boeren met bomen: de weg naar 2035”.
Meer dan 200 landbouwers, beleidsmakers, onderzoekers en andere stakeholders gaven op het event input voor een roadmap met concrete actiepunten om van Vlaanderen een stimulerende omgeving voor agroforestry te maken. Mark Shepard, Amerikaans pionier en auteur van 'Herstellende Landbouw', inspireerde met een keynote over watermanagement. Maar de grote vraag van de avond was hoe deze landbouwvorm de komende tien jaar zijn weg zal vinden naar een bredere uitrol.
Subsidie
Stimulansen zijn er. Sinds de boslandbouwsubsidie in het leven werd geroepen in 2012 werd voor ongeveer 280 hectare nieuwe agroforestrypercelen steun aangevraagd. Het totale areaal is hoger omdat niet alle landbouwers de subsidie aanvragen, maar de implementatie blijft hoe dan ook beperkt. Om een stimulerende omgeving voor agroforestry te creëren, publiceert het Consortium binnenkort een definitieve roadmap met prioritaire acties tegen 2035. Daarin werd input meegenomen uit de masterclasses, excursies, workshops en analyses die het Consortium de afgelopen jaren organiseerde of uitvoerde.
Concreet ziet men dat er op vele vlakken nog werk aan de winkel is, zoals in onderzoek en ontwikkeling, educatie, beleid, economie en de sociale omgeving. Concrete knelpunten die aangehaald worden zijn onder andere toegang tot grond, eerlijke prijzen, vergoeding van ecosysteemdiensten maar ook gebrek aan experimenteerruimte door pionierende landbouwers en de nood aan onafhankelijke adviesverlening en begeleiding.
Ecologische voordelen
Redenen om aan agroforestry te doen, zijn er voldoende. Zo is er de extra koolstofopslag per hectare. Bomen slaan koolstof op in het hout, maar ook in de bodem nabij de bomen meten onderzoekers systematisch een verhoogd koolstofgehalte. In bepaalde systemen loopt dit op tot zeven ton of meer.
Ook niet onbelangrijk in tijden van klimaatverandering, is de bewezen bufferende werking van bomen op de omgeving zoals wind, temperatuur en neerslag. Bij extreme weersomstandigheden breken bomen strakke wind en beschermen ze gewassen, zorgen ze voor schaduw en beschutting voor grazend vee, en voorkomen ze erosie. Zelfs op de waterhuishouding in de bodem hebben bomen een bufferend effect. Er kan wel concurrentie optreden tussen boom en gewas, maar bij een weldoordachte aanplant en beheer vertragen en herverdelen bomen het beschikbare water, wat de bodem en gewassen ten goede komt en wateroverlast reduceert.
Verder leidt agroforestry ook tot meer biodiversiteit. Vaak wordt tussen de bomenrij een kruidenrijk of bloemenrijk mengsel ingezaaid. Deze grotere variatie aan planten biedt voor verschillende diersoorten een geschikt leef- en fourageergebied. Vogels en vleermuizen maken gebruik van deze corridors in het landschap, maar ook nuttige insecten die zorgen voor bestuiving zoals (solitaire) bijen komen vaker voor. Ook plaagbestrijdende soorten zoals lieveheersbeestjes of sluipwespen hebben hier voordeel bij, al is hun effectieve beheersing van plagen in het perceel moeilijker wetenschappelijk vast te stellen.
Productie
Naast de ecologoische voordelen, moet ook de productiviteit in acht genomen worden. Hoewel de totale productiviteit van een agroforestrysysteem steeds vermeerdert, moet het klassieke landbouwgewas naast de bomen doorgaans wat aan productie inboeten. In een goed jaar met gematigd, Vlaams weer brengen vooral zomergewassen in agroforestry minder op dan in een conventioneel landbouwsysteem. Dat komt door de concurrentie tussen boom en gewas voor licht en water. Anderzijds kunnen de bomen de gewasproductie positief beïnvloeden in extreem droge of warme periodes, zeker op grasland.
Eén van de basisprincipes van agroforestry is dat de afname in gewasopbrengst gedeeltelijk tot zelfs overgecompenseerd wordt door de productie van hout als biomassa, fruit en noten. Er is risicospreiding en een kans om in te spelen op nieuwe markten, zoals die van lokale noten, vruchtensappen of ciders. Binnenkort publiceert het Consortium hierover nog enkele projectrapporten.
Handige tools
Voor wie interesse heeft om er zelf mee te beginnen, heeft het Consortium de afgelopen tien jaar een pakket aan praktische handvaten ontwikkeld voor landbouwers. Het gaat om beslissingsondersteunende tools die helpen bij de aanleg en onderhoud, factsheets met richtinggevende kosten-batenanalyses, online lesmodules, enzovoort.
Nieuw is een agroforestrykaart waarop bestaande agroforestrypercelen zichtbaarheid krijgen, naast kennisinstellingen en adviesverleners. Het doel is om de samenwerking in de keten te bevorderen en mogelijke afnemers van agroforestryproducten te helpen bij het vinden van potentiële leveranciers. Op het terrein werden bovendien drie experimenteer- en demosites aangelegd, bij ILVO, Inagro en Praktijkpunt Landbouw Vlaams-Brabant. Elk heeft zijn specificiteit en focus.
“Het aantal agroforestry-pioniers groeit in Vlaanderen, Nederland en de rest van Europa”, stelt Marlinde Koopmans, onderzoeker Consortium Agroforestry Vlaanderen (ILVO). “Toch kan het systeem pas breed worden uitgerold als het beleid, landbouwonderwijs, de sector zelf, adviseurs en de brede agrovoedingsketen een stimulerende omgeving vormen die de praktijken van de pioniers erkennen en uitdragen. Dit geldt overigens voor alle innovatieve vormen van landbouw, zoals ook agro-ecologie of herstellende landbouw.”
Vlaams minister voor Landbouw en Omgeving Jo Brouns (cd&v) sloot het event af met deze bemoedigende woorden: “Het combineren van bomen en landbouw is niet alleen een terugkeer naar eeuwenoude praktijken, maar ook een krachtige stap richting een duurzamere toekomst. Met de steun vanuit Vlaanderen en ondersteuning voor aanplant en onderhoud kunnen we samen verder bouwen aan een gezonde en toekomstbestendige landbouwsector.
Alle actuele info van het Consortium is te vinden in het vernieuwde Handboek Agroforestry in Vlaanderen 2014 - 2024: Leidraad na 10 jaar Onderzoek en Praktijkwerking.
Bron: Eigen berichtgeving
