Worden Schotse lammetjes gedood door de koning van de lucht?

Schapenboer Ruaridh MacKay houdt al 25 jaar schapen op Stronmagachan Farm in het heuvelachtige Inveraray, West-Schotland. MacKay zet de eeuwenlange traditie van het schapenhouden verder in de Schotse hooglanden. De landbouw is er de laatste 150 jaar weinig veranderd, maar de schapenboeren in de regio krijgen de laatste jaren alsmaar vaker te maken met een toenemend aantal lammeren dat op “mysterieuze wijze” het leven laat.

Hij zegt dat de raadselachtige sterfgevallen ongeveer 12 jaar geleden zijn begonnen. In een gemiddelde lente en zomer verliest de boer naar eigen zeggen ongeveer 60 lammeren aan een “onverklaarbare dood”, maar vorig jaar verloor hij er meer dan 200. Volgens MacKay was de dader een zeearend, een icoon van de rewildingbeweging. "Ik ben 99 procent zeker. Ik kan geen 100 procent uitsluitsel geven want ik heb geen harde bewijzen”, zegt hij. Het verlies van zelfs een paar dozijn lammeren kan een boerderij van net levensvatbaar naar onleefbaar herleiden.

De terugkeer van de zeearend in Schotland zorgt voor conflicten en verdeeldheid tussen onder andere boeren en natuurverenigingen. Het verhaal doet denken aan de opmars van de wolf in Europa. Na tal van problemen met wolven in verschillende lidstaten, lijkt de Europese Unie nu haar wolvenbeleid te versoepelen. Vandaag is immers een EU-voorstel goedgekeurd om de beschermingsstatus van de wolf af te zwakken van "strikt beschermd" naar "beschermd". "De terugkeer van de wolf is goed nieuws voor de Europese biodiversiteit. Maar de concentratie van roedels is in sommige regio's een echt gevaar geworden voor vee", zo motiveerde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen.

Rewilding

Zeearenden waren ooit zo sterk aanwezig in het Verenigd Koninkrijk dat bergtoppen en dorpen in het hele land naar hen zijn vernoemd. De dieren werden echter honderden jaren in grote aantallen bejaagd en gedood door landeigenaren, wildwachters, boeren en verzamelaars. De laatste bekende wilde vogel in Groot-Brittannië stierf in 1918. De vogelsoort werd 50 jaar geleden met grote opwinding opnieuw geïntroduceerd aan de westkust van Schotland. De eerste kolonisten werden overgevlogen vanuit Noorwegen en floreerden. Nu zijn er naar schatting 150 broedparen in Schotland, en de aantallen nemen toe. De zeearenden zorgen jaarlijks voor 1,8 miljoen euro aan wildlifetoerisme op het eiland Mull.

Ten tijde van de herintroductie zeiden natuurbeschermers dat ze geen bedreiging vormden voor vee. Elders in Europa werd bij de herintroductie van de zeearenden geen noemenswaardige problemen vastgesteld met betrekking tot vee-aanvallen. Maar boeren in Schotland beweren wel dat hun lammeren door deze dieren werden gedood. In 1998 suggereerden sommige schattingen dat er in één seizoen tot wel 400 lammeren verloren gingen. Sinds 2015 biedt het Sea Eagle Management Scheme daarom ondersteuning aan veehouders die te maken hebben met de gevolgen van zeearendpredatie. Toch blijft het moeilijk om hard te maken dat de zeearenden de doder zijn van de lammetjes. Geen enkele veldstudie, waarneming of foto kan aantonen dat de roofvogels effectief de lammeren doden.

Lamsvlees in arendsnest

Uit een paper van ecoloog Justin Grant die eind 2023 werd gepubliceerd, waarin meer dan 11.000 stukjes voedsel werden geanalyseerd die in zeearendnesten waren gevonden, bleek het aandeel lam slechts 6 procent te zijn. De Britse vereniging voor de bescherming van in het wild levende vogels RSPB zei dat het bewees dat lammeren "geen belangrijke voedselbron waren voor broedende zeearenden".

Maar de impact was ongelijk verdeeld. Sommige nesten bevatten meer dan 30 procent resten van lammeren. Op deze plaatsen werden dan ook de grootste verliezen aan lammeren geregistreerd en hebben de meeste boeren zich aangemeld voor het Sea Eagle Management Scheme van de overheid. Grant bestudeert de zeearend sinds 1997 en heeft ze slechts twee keer zien doden. Geen van beide keren betrof het een lam. Maar, zegt Grant, het feit dat we het niet hebben gezien, is geen bewijs dat het niet gebeurt. "Ik twijfel niet aan de cijfers van de boeren over het verlies van lammeren", zegt hij. "Maar soms maak ik me zorgen dat de lokale arenden vaker de schuld krijgen dan ze verdienen."

Natuurlijke leefomgeving herstellen

Schotland was ooit een rijke mix van bossen, wouden en weilanden die een grote soortenverscheidenheid in stand hield, maar de bebossing werd begin 20ste eeuw teruggebracht tot ongeveer vijf procent. "Veel delen van het platteland die opnieuw door arenden zijn gekoloniseerd, zijn behoorlijk verarmd wat betreft natuurlijke wilde prooisoorten, vergeleken met 1.000 jaar geleden", zegt Grant. Voor een toppredator met een wisselend dieet is dit het soort omgeving dat een verandering van menu uitlokt.

Herintroductie van roofdieren wordt soms gezien als een wondermiddel voor het behoud van dieren. Maar sommige ecologen beweren dat het conflict op plekken als in Schotland laat zien dat het toevoegen van een roofdier aan een landschap geen simpele oplossing is: er moet ook gewerkt worden aan het creëren van gezonde ecosystemen om ze te ondersteunen.

Het herstellen van inheemse bossen en boombedekking zou helpen om sterke populaties van berghazen, rode korhoenders en rode eekhoorns te verzekeren. "Dit zal meer alternatieve prooien voor de arenden opleveren," zegt Fiona McAuliffe, docent ecologie aan Scotland's Rural College. Meer bomen in de Schotse hooglanden zouden ook meer beschutting bieden aan lammeren en ze gezonder maken, zegt ze. Investeren in ecosysteemherstel zou Schotland een veel wilder oord kunnen maken - met voordelen voor zowel zeearenden als boeren.