Vlaamse landbouwers in Oekraïne hebben bijzonder voornemen

Iedereen begint het jaar met goede voornemens. In het geval van de Oekraïense landbouwsector is dit voornemen wel heel bijzonder: de afschaffing van het moratorium op de verkoop van landbouwgrond. Sinds de val van de Sovjet Unie in 1990 is het verboden om landbouwgrond te verkopen waarmee de wetgever wil voorkomen dat een groep rijke oligarchen alles opkoopt. “Maar door de onzekerheid over het grondbezit zijn agro-ondernemers terughoudend om investeringen te doen in Oekraïne”, vertelt Tom Van Goey die sinds 2008 een akkerbouwbedrijf runt in Oekraïne.

Hij spreekt in verband met Oekraïne niet voor niets over ‘agro-ondernemers’. In het Oost-Europese land dat bijna evenveel landbouwgrond heeft als Frankrijk en Duitsland samen, worden landbouwondernemingen niet gerund door boerenfamilies zoals in Vlaanderen, maar door investeerdersgroepen die tot maar liefst 600.000 hectare in beheer hebben.

Opkomst megaholdings

Om de Oekraïense landbouwsituatie beter te begrijpen doen we een stapje terug in de tijd. Na de val van de Sovjet Unie worden de voormalige staatslandbouwbedrijven (kolchosen) ontmanteld en het land verdeeld onder de bewoners. Iedere medewerker krijgt zo’n drie hectare grond. In de jaren ‘90 en 2000 worden deze kolchosen in ere hersteld. Oekraïense of buitenlandse ondernemers en investeerders sluiten pachtovereenkomsten met duizenden landbewoners en megabedrijven zien het levenslicht.

Gegrepen door het agrarische potentieel van Oekraïne dat door zijn vruchtbare zwarte grond bekend staat als de graanschuur van Europa, strijkt ook Tom Van Goey er in 2008 neer met mede-Stabroekenaar Wim De Schutter die als bedrijfsleider het jaarrond op het bedrijf verblijft. “Zelf verdeel ik mijn tijd tussen Antwerpen en Oekraïne”, vertelt Van Goey. VILT spreekt de ondernemer tussen Kerst en Nieuwjaar als hij net een week terug is van Oekraïne.

Pachtprijs van 140 dollar

Het bedrijf van Tom Van Goey, Granex Cherkasy, heeft pachtovereenkomsten met 1.500 landeigenaren, verdeeld over vijf dorpen in Cherkasy, een provincie twee uur rijden ten zuiden van hoofdstad Kiev. “De duur van de contracten loopt uiteen van tien tot vijftig jaar”, vertelt de ondernemer die aangeeft dat het managen van de pachtcontracten veel tijd in beslag neemt. “Elk jaar lopen er contracten af en proberen we deze te verlengen.” Het is daarbij ook gangbaar om kavels te ruilen met concullega’s zodat er voor alle bedrijven aaneengesloten percelen ontstaan.

Toen de Vlamingen voet aan Oekraïense grond zetten, lag de pachtprijs op 40 dollar per hectare. Dit is inmiddels opgelopen tot 140 dollar per hectare. “En het zal de volgende jaren nog wel oplopen tot 200 dollar”, becommentarieert Van Goey. In twaalf jaar tijd wist hij het areaal uit te breiden tot 3.000 hectare en draait het landbouwbedrijf, met 80 medewerkers in dienst, anno 2020 een omzet van vijf miljoen euro per jaar.

Granex Cherkasy doet zijn naam eer aan. Het gros van de teelten bestaat uit granen, zoals maïs (800 hectare), tarwe (800 hectare) en gerst (200 hectare) en verdwijnt via gekende traders als Cargill op de wereldmarkt. Van Goey geeft aan dat de opbrengsten dit jaar tegenvielen door het gebrek aan neerslag. “We hadden over het hele jaar 400 mm neerslag waardoor de teelten niet goed van de grond kwamen. De opbrengsten lagen bij maïs op zo’n 6 ton per hectare, terwijl we in nattere jaren 10 tot 12 ton mais kunnen halen. De tarwe-opbrengst daarentegen was met 6 ton wel goed terwijl ook de prijzen veel goed maakten."

Van veld tot bord

Naast graan is er de laatste jaren sterk ingezet op de productie van tafelaardappelen. “Daarbij kunnen veel betere marges gehaald worden”, vertelt de ondernemer die 120 hectare aardappelen teelt op een irrigatieproject van 400 hectare. De afgelopen jaren werd vier miljoen euro geïnvesteerd in deze tak door de aanleg van een irrigatiesysteem, de aanschaf van landbouwvoertuigen, een sorteer- en verpakkingslijn en een geconditioneerde opslagloods.

Na de oogst worden de aardappelen op het bedrijf geborsteld, genet in 25 kilo zakken en naar een supermarktketen getransporteerd. “In eigen vrachtauto’s”, benadrukt Van Goey. Door alles in eigen beheer te doen, zonder tussenkomst van handelaars, slaagt de boer erin behoorlijke prijzen te krijgen. “Wij krijgen 25-30 cent en in de winkel worden ze voor zo’n 40 cent verkocht.” Ook de  opbrengsten, tot 60 ton per hectare, doen volgens hem niet onder voor die in Vlaanderen.

Alhoewel de ontwikkeling van het bedrijf vlot verliep, is er recent een kink in de kabel gekomen. Juist in de lucratievere aardappelteelt. “Dit jaar is een concurrent begonnen kavels binnen ons beregend areaal over te nemen. Dat gaat om kavels waarbij de pacht verlopen was. Met pachtprijzen die tien keer hoger lagen dan de marktwaarde, hebben zij de eigenaars doen overstappen”, aldus Van Goey.

Burenpesterijen

Volgens de 41-jarige Vlaming hebben de concurrenten weinig anders in de zin dan Granex Cherkasy te dwarsbomen. “Ze hebben op de hoeken van de kavels vier grote palen de grond ingestampt. Hierdoor kunnen wij niet langer passeren met onze lineaire irrigatie pivots”, verklaart de ondernemer die er kalm onder blijft. “Doordat we 400 hectare beschikbaar hebben, kunnen we met teeltrotatie wel een beetje om deze palen heen plannen. Daarnaast experimenteren we al twee jaar met druppelirrigatie wat een uitweg biedt als onze drie beregeningsvelden (160/140/100 ha) geblokkeerd geraken voor de pivots.” 

Dergelijke burenintimidaties - door Van Goey ‘pesterijen’ genoemd – komen wel vaker voor in het Slavische land waar de agro-industrie tot de belangrijkste motoren van de economie behoort. Volgens Van Goey zullen deze incidenten echter niet snel het niveau van intimidatie overstijgen. “De wetteloosheid van de jaren ‘90 is voorbij”, zegt hij. “Onze buren, concurrenten zijn bedrijven met 10.000 hectare en meer. Er zijn grenzen aan het niveau van intimaties.”

Buurtfeesten met Belgische friet

De boer kan voor zijn lijfsbehoud en expansie bovendien op de steun en goodwill van de lokale bevolking rekenen. Behalve een belangrijke werkgever financiert Granex lokale projecten en houdt het jaarlijks in het voorjaar een dorpsfeest waar het Belgische frieten bakt. Daarnaast heeft het bedrijf ook bijgedragen aan de renovatie van verschillende kerken. “Als ondernemer in Oekraïne heb je ook een sociale verantwoordelijkheid, het houdt niet op bij belastingen betalen”, verklaart Van Goey.

De concurrenten drijven met hun pesterijen de lokale bevolking juist in het kamp van de Belgische ondernemer, meent hij. “Mensen zijn de corruptie en het economisch plunderen beu. Het land maakt al dertig jaar een economische crisis door.” Bewijzen van deze stelling zijn twee revoluties in de afgelopen vijftien jaar, waarbij de laatste revolutie leidde tot een burgeroorlog in het oosten van het land. Van het voortslepende conflict, 600 kilometer verderop, is bij Granex Cherkasy overigens niets te merken.

Moratorium op de helling

De ondernemer kadert de intimidatie van concurrenten in de naderende afschaffing van het moratorium op de verkoop van landbouwgrond. “1 juli 2021 is het moment dat Oekraïne het moratorium wil liften”, stelt hij. “Hierdoor merk je dat iedereen in de landbouwsector enorm nerveus is. Men wil niet met lege handen achterblijven.”

De verkoopbaarheid van landbouwgrond houdt de gemoederen in Oekraïne al decennia lang bezig. De nieuwe president - met een absolute meerderheid in het parlement - heeft dit jaar vergaande stappen gezet om landbouwgrond verkoopbaar te maken. Van Goey benadrukt dat afschaffing van het moratorium nog geen feit is. “Er moeten nog wel wat wetten aangenomen worden. Maar dichterbij is het land nooit eerder geweest”, aldus de Vlaming.

Het afschaffen van het moratorium zou een enorme boost voor de sector kunnen betekenen. Als agro-holdings eigenaar worden van hun gronden neemt de investeringszekerheid toe. “De onzekerheid over de grond is er nu ook de reden voor dat er bijvoorbeeld weinig bemest en geïnvesteerd wordt. Er wordt op deze manier roofbouw gepleegd op de grond”, vertelt de 41-jarige Van Goey.

Dealerschap Belgische machinebouwers

De ondernemer merkt de spanningen in de landbouwsector ook aan de stagnerende verkoop van landbouwmachines. Granex Cherkasy is dealer voor een handvol Belgische landbouwvoertuigenbouwers, zoals Dezeure, AVR, Delvano, Steeno, De Bruyne en Gilles. “In afwachting van de afschaffing van het moratorium houden bedrijven de laatste jaren de hand op de knip en leggen geld op zij om land te kopen”, verklaart Van Goey.

De Vlaming schat de startprijs voor landbouwgrond op 2.000 dollar per hectare. Nog evenzeer gegrepen door het agrarische potentieel als twaalf jaar geleden, maakt hij zich op voor de aankoop van land. “Liefst zo veel mogelijk”, besluit hij 2020 met goede voornemens.