Varkensstapel in België krimpt en ook handel loopt terug

PRODUCTIE

Krimpende veestapel in België

De Belgische varkensstapel is in 2021 gekrompen. Het gaat om een daling van 3 procent in vergelijking met 2020. Vooral de zeugenstapel is teruggelopen: het aantal zeugen nam af met 2 procent en het aantal gedekte zeugen daalde met vier procent. Het aantal slachtingen in ons land steeg afgelopen jaar dan weer met 4 procent. Volgens Joris Coenen is dat logisch. “In eerste instantie worden minder zeugen geïnsemineerd en uit productie genomen. Daardoor zie je eerst een kleine stijging in het aantal slachtingen. Ten vroegste een half jaar later zien we de daling in het aantal slachtingen.”

Omdat de daling start in het fokapparaat, heeft de afname van de varkensstapel zich in 2022 nog forser doorgezet. “Ik verwacht zelfs dat het historisch gezien om de grootste daling van de Belgische varkensstapel zal gaan”, klinkt het. Dat is volgens het Belgian Meat Office een rechtstreeks gevolg van de lage varkensprijzen sinds de tweede helft van 2020, gecombineerd met de sterk toegenomen kosten. “Al geeft ook het beleid sturing aan de markt”, meent Coenen. “De stikstofplannen van de Vlaamse regering zullen ongetwijfeld ook al impact uitoefenen.”

De cijfers van de eerste helft van 2022 lijken Coenen alvast gelijk te geven: tot en met juni is het aantal varkensslachtingen met 8,4 procent gekrompen in vergelijking met dezelfde periode een jaar eerder. Al moet wel worden opgemerkt dat het aantal slachtingen in 2021 op bijzonder hoog niveau lag. Toch ziet BMO dat de Belgische varkensstapel voor het eerst sinds lang onder de 6 miljoen dieren is komen te liggen. “In mei 2022 ging het om 5,85 miljoen dieren, maar ik sluit niet uit dat we weldra evolueren naar 5,7 of zelfs 5,6 miljoen dieren”, aldus Coenen.

Rendabiliteit onder druk door sterk gestegen kosten

Waar 2020 nog gestart was met zeer goede varkensprijzen, geraakte de prijs al een paar maanden na de uitbraak van de coronapandemie in Europa in vrije val. Sinds dan werken de Belgische varkenshouders, die lang de naweeën van de uitbraak van Afrikaanse varkenspest in 2018 bleven voelen, met verlies. Het voorjaar van 2021 vormde de uitzondering, toen kenden de prijzen een korte heropleving.

Ook in maart 2022 gingen de prijzen opnieuw de hoogte in en in begin augustus was er zelfs sprake van een forse stijging. Maar dat is niet meer dan een adempauze geweest, want intussen zijn de prijzen weer met 12 cent per kilo gedaald. Doordat de varkenshouders al enige tijd geconfronteerd worden met een sterke stijging van hun kosten, slagen zij er niet in om winst te maken. Zo is de voederkost zowat verdubbeld, die schommelt in België rond de 525 euro per ton. En ook energiekosten lopen fors op.

Dat er met een licht dalende veestapel op Europees niveau toch slechte varkensprijzen werden genoteerd, is volgens Joris Coenen vooral te wijten aan een sterk achterblijvende vraag, zowel vanuit Europa als vanuit derde landen. Vooral in China bleef de vraag uit. “We krijgen het signaal dat de inlandse veestapel er zich hersteld heeft na een grootschalige uitbraak van Afrikaanse varkenspest in 2018”, weet Coenen. Hij wijst erop dat er sprake was van een overaanbod, waardoor ook de Chinese varkensboer met verlies werkte. De kentering lijkt echter ingezet met een iets grotere vraag van China en een algemeen aantrekkende wereldmarkt, al is het nog te vroeg om vast te stellen of deze trend zich doorzet.

HANDEL

Polen steekt Duitsland voorbij als belangrijkste handelspartner

Samen met de stijging van het aantal slachtingen is ook de Belgische handel in varkensvlees in 2021 toegenomen. In totaal ging er bijna 860.000 ton varkensvlees de Belgische grens over. Het grootste deel blijft binnen de Europese grenzen: in totaal gaat het om ruim 760.000 ton.

Opvallend is dat Polen Duitsland voorbij heeft gestoken als belangrijkste handelspartner. In 2021 is er in totaal 210.000 ton naar Polen gegaan, een stijging met 2,8 procent tegenover 2020. “De groei zit vooral in de handel van karkassen. De excellente Belgische karkaskwaliteit met een hoog snijrendement weet de Polen steeds meer te overtuigen”, legt Coenen uit. Duitsland blijft op plaats twee staan, met een totaal exportvolume van 197.000 ton varkensvlees. Door de uitbraak van Afrikaanse varkenspest en ook door coronaperikelen in de Duitse slachthuizen is het exportvolume tegenover 2020 afgenomen met 10 procent.

Nederland wordt door de Belgische handel gezien als een thuismarkt. “Niet alleen omdat het een buurland is, maar ook omdat de structuur van de bedrijven, met veel kmo’s, vergelijkbaar is met die in België en ook de consumentenvoorkeuren zijn sterk gelijklopend”, aldus Joris Coenen. Zowat 100.000 ton is in 2021 naar Nederland uitgevoerd, waarvan een groot deel deelstukken.

Frankrijk, ons ander buurland, is dan weer een zeer kleine markt geworden. Waar het in de jaren ’90 nog ging om meer dan 100.000 ton, ging vorig jaar maar 26.000 ton Belgisch varkensvlees de Franse grens over. Het gaat vooral om handel in deelstukken, die erg in trek zijn bij de charcutiers die zich in Noord-Frankrijk, net over de grens, hebben gevestigd. “Voor hen zijn de Vlaamse varkens beter bereikbaar dan de Franse die zich vooral in Bretagne bevinden”, klinkt het.

Tsjechië wordt kernmarkt

Een duidelijke groeimarkt voor Belgisch varkensvlees is Tsjechië. In 2021 nam de handel maar liefst met 42 procent toe tot 49.000 ton. Het gaat vooral om karkassen, maar ook de uitvoer van deelstukken kende een groei. “Tsjechië heeft de Vlaamse kwaliteit duidelijk ontdekt. Het land is geleidelijk aan gegroeid tot onze vierde exportmarkt”, stelt BMO dat erop wijst dat de Belgische handel Tsjechië als een kernmarkt beschouwt met specifieke acties en communicatie.

Met 49.000 ton import van Belgisch varkensvlees heeft Tsjechië Italië voorbijgestoken. Dat land, dat ook te kampen heeft met Afrikaanse varkenspest, voert een volume in van 41.000 ton. De verdeling van karkassen en deelstukken is ongeveer gelijk. Bij de deelstukken zijn vooral de hammen een populair product. Coenen verwacht dat de export van Belgische varkensvlees naar Italië in 2022 verder zal afnemen.

Sterke daling van de handel in 2022

De cijfers voor de eerste jaarhelft van 2022 tonen aan dat de export van Belgisch varkensvlees fors terugloopt. Wereldwijd gaat het om een daling van 14 procent. De daling van de handel met EU-lidstaten is groter (-15%) dan die met derde landen (-11%). Zo is er opvallend minder Belgisch varkensvlees geëxporteerd naar Duitsland (-30%), Frankrijk (-27%) en Polen (-18%). De sterkste stijger binnen de EU is Nederland (+13%).

Joris Coenen erkent dat de export sputtert. “Dit ligt voor een stuk in lijn met de daling van de productie, maar de terugloop van de export is groter dan die van de productie. Dat valt vooral op in het tweede kwartaal van dit jaar.” Hij ziet dat de Europese binnenlandse vraag veel zwakker is dan verwacht. Daarnaast blijft een stijging van de vraag in China ook uit. Een verklaring voor die terugvallende Europese vraag moet volgens hem in de economische context van het moment gezien worden. “Maar het blijft toch een opmerkelijke vaststelling want normaal zien we dat varkensvlees in economisch moeilijke tijden minder verliest omdat het relatief goedkoop vlees is.”

Vooral de daling van de export naar Duitsland en Polen baart zorgen. “De uitvoer naar Duitsland gaat al een aantal jaren in een dalende lijn, maar de daling die we nu zien, is vrij ongezien”, meent Coenen. Een verklaring kan deels gevonden worden in de AVP-besmettingen in het land, maar ook in de onzekerheid over het Duits beleid waar de regering een heel andere koers volgt dan in het verleden.

Dat de uitvoer naar Nederland erop vooruitgaat, is dan weer een positieve vaststelling, luidt het. Volgens de BMO-manager zijn buurlanden altijd belangrijk bij handel. Bovendien neemt Nederland vooral deelstukken af en minder karkassen. De hele heisa in het land rond stikstof en de focus die er daarbij ligt op de afbouw van de veestapel kan wellicht gedeeltelijk verklaren waarom de handel met Nederland aantrekt. “We zien ook dat de handel met Groot-Brittannië verder toeneemt (+6%), ondanks de brexit. Vandaag werken onze bedrijven op een soepele manier samen met de Britten”, benadrukt Coenen.

Export van karkassen als handicap?

Belgian Meat Office stelt vast dat ongeveer 50 procent van de uitvoer van Belgische varkensvlees bestaat uit karkassen. De kritiek dat de meerwaarde zo volledig in het buitenland gerealiseerd wordt, klonk in het verleden al luid. Coenen merkt op dat de klanten van karkassen minder loyale klanten zijn dan die van deelstukken. Toch is hij ervan overtuigd dat karkassen kopen en verkopen onderdeel uitmaakt van een goed functionerend productieapparaat. “Maar het moet wel een keuze zijn, van zodra het een noodzaak wordt, heb je een probleem. Zeker als de klant dit weet, want dan kan hij druk op de prijzen uitoefenen.”

“Je begint pas te snijden aan een karkas als je alle deelstukken kan verhandelen”, verduidelijkt Coenen. “Sinds de uitbraak van Afrikaanse varkenspest was dat een probleem voor de Belgische slachthuizen. Bepaalde deelstukken, zoals buiken en poten en oren, vinden vooral een afzet in derde landen. Wanneer die markten wegvallen, is het meteen al minder interessant om te snijden. Zeker gezien de loonhandicap die België nog steeds heeft.” BMO wijst erop dat de loonkosten in ons land al meer dan 15 jaar hoger zijn dan in bepaalde ons omringende landen, zoals Duitsland en Polen. De loonkloof met Duitsland zou intussen al kleiner zijn geworden door nieuwe sociale wetgeving in het land, maar ze is er nog steeds.