UGent en ILVO lanceren hitteplan voor varkens: Simpele ingrepen met groot resultaat
nieuwsHet kwik vliegt naar nieuwe hoogtes alsof het helium is, en dat hebben ook de varkens geweten. Doctoraatsonderzoeker Lotte De Prekel (UGent – ILVO) onderzocht doeltreffende methoden om vleesvarkens te vrijwaren van hittestress en bundelde deze in een hitteplan, met maatregelen die in aanmerking komen voor VLIF-steun. “Zoek bij aanhoudende hitte in een varkensstal niet naar hét ene wondermiddel”, zegt De Prekel. “Het is de combinatie van meerdere kleine managementmaatregelen die een groot verschil voor de dieren kunnen maken.”
De varkenssector was vragende partij om een reeks relatief haalbare maatregelen te laten testen tijdens natuurlijke zomers en tijdens gecontroleerde ‘hittegolven’ in de stal. Dankzij het onderzoek van De Prekel krijgt de varkenssector nu als eerste dierlijke sector in Vlaanderen een praktisch uitvoerbaar hitteplan.
24 graden is vaak al te warm
Ten eerste: hoe warm is te warm? In het doctoraat werden ruim 9.000 individuele vleesvarkens geobserveerd. Bij alle dieren stelde de onderzoeker beginnende tekenen van hittestress vast vanaf staltemperaturen tussen 24° en 27°C, temperaturen. Dat zijn temperaturen die in de zomer vlot gehaald worden en die misschien ook wel lager liggen dan men zou denken.
Maar niet alle varkens blijken even gevoelig voor hitte. Vooral de gecastreerde mannelijke, zwaardere (>100kg) dieren zijn gevoeliger en reageren al bij 24°C. Tijdens het oplopen van de temperaturen naar 27° verhoogt de ademhalingsfrequentie bij alle dieren. Varkenslijnen geselecteerd op groeisnelheid (minder spieraanzet) zijn beter bestand tegen hitte dan lijnen geselecteerd op karkaskwaliteit.
Weinig verrassend is dat ook drachtige dieren al sneller last hebben van de hitte. Bij zeugen is er het meest risico op hittestress in de kraamstal, tijdens het werpen en wanneer ze melk produceren voor hun biggen.
Definitie van hittestress
Nog belangrijk om te weten, is dat hittestress meer is dan een oncomfortabel gevoel. “Hittestress is een toestand waarbij het lichaam zijn temperatuur niet langer op peil kan houden”, duidt De Prekel. “Het probleem duikt steeds vaker op bij landbouwdieren wegens de wereldwijd toenemende temperaturen. Varkens worden voornamelijk in stallen gehouden en zijn extra kwetsbaar voor hitte omdat ze amper kunnen zweten. Net als mensen moeten ze hun lichaamstemperatuur zo constant mogelijk trachten te houden. Wanneer hun omgeving te warm is – zeker samen met een hoge luchtvochtigheid – kunnen ze hun overtollige warmte moeilijk kwijt. Ze gaan hijgen en zoeken koelere plekjes op in het hok.”
Als een dier niet kan afkoelen, heeft dat zichtbare effecten op de gezondheid. Ze eten minder, groeien trager en hun immuunsysteem kan verzwakken. Hittestress is dus niet enkel een kwestie van comfort, maar ook van gezondheid en groeiprestaties.
Meer ruimte voor het varken, minder hitte en meer groei
Er bestaan veel manieren om een stal af te koelen, maar De Prekel besloot om te focussen op een combinatie van kleine ingrepen die voor de meeste varkenshouders haalbaar zijn. Volgens de onderzoeker kan men al snel een groot verschil maken, zeker voor bedrijven waar de basisomstandigheden niet optimaal zijn.
Eén zo’n maatregel is meer ruimte creëren per varken, zodat de dieren elkaar niet opwarmen met hun lichaamswarmte. Minder vleesvarkens per hok zorgt voor een grotere afstand tussen hokgenoten en meer ruimte om op de koude vloer te liggen. Hierdoor koelen ze beter af tijdens warme periodes.
De Prekel levert hiervoor ook concrete data. Bij 25 procent meer ruimte, dus van 0,8m² naar 1m², stijgt de lichaamstemperatuur van een varken met slechts 0,1 °C in plaats van 0,2 °C bij een hittegolf. Dat verschil lijkt miniem, maar dat is het niet, want hoe koeler de varkens, hoe minder ze elkaar opwarmen. De dieren zijn immers zelf ook een warmtebron. In de proefstal zitten groepen met verschillende dichtheden in hetzelfde compartiment. Als de ruimte per varken verder vergroot met 50 procent (naar 1,2m²) stijgt ook hun groei met 75 gram per dag.
Antioxidanten maken gezondere biggen en gezonder vlees
Net zoals mensen eten varkens minder tijdens warme dagen om interne warmteproductie door verteringsprocessen te remmen. Eiwitten verteren creëert de meeste lichaamswarmte, maar de proef met een vet- en energierijk voeder en lager eiwitgehalte gaf geen verbetering.
De sleutel lijkt hem te zitten bij de antioxidanten. Deze kunnen door hittestress veroorzaakte celschade in het spijsverteringsstelsel verminderen, zo blijkt uit proeven. Toevoeging van de antioxidanten vitamine E, vitamine C en organisch selenium aan het voeder zorgt dat de varkens bij dezelfde voederopname zelfs iets meer groeien (+34 g/dag), en dat de vleeskwaliteit ietsje verbetert.
“We vinden het toegediende selenium en vitamine E terug in het vlees, wat zelfs een meerwaarde heeft voor de consument”, zegt De Prekel. “Europese consumenten hebben vaak tekort aan selenium (40 microgram/dag terwijl 60 à 70 microgram/dag aanbevolen wordt). Het eten van 100 gram van dit vlees met extra selenium zorgt voor een verhoogde inname van 10 microgram per dag. Deze strategie is dus zowel voor mens als dier interessant.”
Luchtinlaat aan schaduwzijde plaatsen
De Prekel vulde haar onderzoek aan met bevindingen uit het ‘coolpigs’-project (VLAIO- en literatuuronderzoek). ILVO en UGent testten zo hun staltechnische oplossingen. Hogedrukverneveling verlaagt de staltemperatuur met 2,5°C en zorgt ervoor dat de varkens rustiger ademen. Voor zeugen in de kraamstal zorgt betere luchtmenging via extra ventilatoren voor verkoeling.
Maar wat ook opmerkelijk veel effect heeft, is een simpele bouwtechnische ingreep. Een luchtinlaat aan de schaduwzijde zorgt dat de temperatuur van de binnengebrachte lucht daalt met 6 °C. Is zon niet te vermijden, dan kan de landbouwer zelf schaduw maken met een afdak, schutting of beplanting.
VLIF-steun voor hittemaatregelen
Het volledige hitteplan voor de Vlaamse varkenshouderij kan men lezen via deze link. Met dit plan is de varkenssector de eerste dierlijke sector in Vlaanderen waarvoor de tot nu toe gekende effectieve hittemaatregelen gebundeld worden.
Subsidies van het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF) ondersteunen de implementatie van maatregelen uit het hitteplan voor de varkenssector. De resultaten van dit onderzoek zijn namelijk opgenomen op de lijst van duurzame en toekomstgerichte bedrijfsinvesteringen van VLIF. Landbouwers kunnen bij VLIF bijvoorbeeld financiële steun aanvragen voor het plaatsen van extra ventilatoren als maatregel tegen hittestress bij zeugen in hun kraamstal.
Trefdag VarkensAcademie bezorgt West-Vlaamse varkenshouders al tien jaar lang inspiratie en tips
nieuwsBron: ILVO, UGent, eigen berichtgeving
Beeld: ILVO
