Spanoghe over campagne #StopHetVergif Broederlijk Delen: “Stop ecokolonisatie!"

In zijn campagne laat Broederlijk Delen diverse spelers aan het woord binnen ontwikkelingslanden, die benadeeld zijn door pesticidengebruik. Zo verwijst men naar het verhaal van een Oegandese koffieboer, die binnen een overheidsprogramma gratis pesticiden kreeg. Toen hij die gebruikte, steeg zijn productie op korte termijn. Maar na verloop van tijd stierven maar liefst 100 koffieplanten.

Voormalig landbouwminister van Burundi Albert Mbonerane komt ook in het woord in de campagne, onder de naam ‘Oud-minister Albert’. De man laat zich kritisch uit over pesticidengebruik. “De natuur gaat kapot aan schadelijke stoffen”, zegt hij in een interview met Broederlijk Delen “Het is cynisch als je weet dat we vanuit Europa steun krijgen voor zaken waarvan ze eigenlijk zelf weten dat ze schadelijk zijn.”

De oud-minister stelt in het interview dan ook dat we anders moeten kijken naar voedselproductie. "Het is niet de boer die voedsel produceert, maar de aarde. We moeten het land, de bodem, herstellen. Met agro-ecologie kunnen we de veerkracht van onze bodem versterken en een systeem in werking stellen dat ervoor zorgt dat de natuur zichzelf kan herstellen. Wat we vandaag agro-ecologie noemen, is eigenlijk grotendeels een terugkeer naar oude landbouwsystemen die we eeuwenlang gebruikten. De aarde heeft altijd voedsel geproduceerd. Uiteindelijk zal de Schepper zeggen: 'De mensen hebben begrepen dat we goed moeten samenleven'."

Europees uitvoerverbod

Broederlijk Delen wil de export van bepaalde gewasbeschermingsmiddelen dan ook aan banden leggen. “België was tot voor kort het tweede grootste exportland, na Duitsland. Onder druk van activisten besloot België de export van giftige bestrijdingsmiddelen te verbieden”, stelt de ngo op de campagnewebsite. “Een grote overwinning. De volgende stap is een Europees uitvoerverbod. Want vandaag kunnen Belgische bedrijven hun pesticiden nog steeds via andere Europese landen exporteren.”

Op de vraag of deze middelen niet noodzakelijk zijn voor deze lokale landbouw, stelt de ngo van niet. “Het is perfect mogelijk om voedsel te telen dat gezond is voor het milieu, de boer en de consument. Samen met partners onderzoeken boeren wereldwijd nieuwe landbouwtechnieken.”

Landbouwexpert kritisch

Hoofddocent aan de Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Pieter Spanoghe heeft de campagne opgemerkt, maar is niet helemaal tevreden met de boodschap die wordt uitgedragen. “Het mondiaal voedselsysteem kraakt langs alle kanten, stelt Broederlijk Delen. De organisatie trekt ten strijde in haar campagne tegen het landbouwgif ‘tot iedereen mee is’. Hoewel het denkbaar is dat er nog andere gevaarlijke stoffen in België worden geproduceerd en binnen de REACH-wetgeving (EU-wetgeving om de gezondheid van de mens en het milieu beter te beschermen tegen de risico's die chemische stoffen inhouden, red.) niet in Europa kunnen worden gebruikt, wordt de landbouw en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen nog maar eens geviseerd”, stelt de professor.

Vergeten helden

Volgens de professor zijn gewasbeschermingsmiddelen en kunstmest essentieel om de wereldbevolking van voeding te voorzien. “Ons voedsel dat vele eeuwen veredeld werd en nog steeds wordt, is net als een tam dier niet meer bestand om op zichzelf in de natuur te overleven”, stelt hij. “We leven immers in competitie met alle levende wezens op aarde. Dieren, vogels, insecten, schimmels, bacteriën en virussen lusten ons veredeld voedsel net zoals wij erg graag. Ook zij willen een plaatsje op onze wereldbol bemachtigen en er overleven. Deze natuur is evenwel niet mooi of goed voor ons. Als we bovenop die biologische competitie nog eens aardbevingen, vrieskou, bliksems, waterbommen of extreme droogte in rekening brengen is het een wonder dat we in staat zijn om vandaag zo goed te produceren en te overleven.”

Spanoghe wijst ook naar de Groene Revolutie die ergens halfweg de 20ste eeuw startte, zo'n 200 jaar na de Industriële Revolutie. "Grondlegger en Amerikaan Norman Borlaug ging aan de slag met kunstmest, pesticiden en nieuwe irrigatietechnieken. Reken daarbij nog de toegenomen landbouwmechanisatie en hij kwam tot uitzonderlijk hoge gewasopbrengsten. Hij voedde daarmee miljoenen mensen in Mexico, India en Pakistan. Hij redde meer levens dan wie ook in de wereldgeschiedenis en door het bannen van de honger creëerde hij vrede waarvoor hij een Nobelprijs ontving. In zijn onderzoek maakte hij gebruik van de nieuwste veredelingstechnieken en bekwam zo ook nieuwe variëteiten met hogere opbrengsten. Helaas zijn we vandaag zo vervreemd van het landbouwgebeuren dat we niet meer in staat zijn in te schatten hoe belangrijk gewasbescherming is. Tot halfweg de 20ste eeuw was zowat elke familie in Vlaanderen in zijn volkstuintje aan de slag om vers voedsel op tafel te toveren. We zijn de helden van weleer die er voor zorgden dat we niet allen dagelijks het veld op moeten al lang vergeten.”

Wat met zelfvoorziening?

Volgens Spanoghe staat de actie ook haaks op wat Broederlijk Delen met zijn andere initiatieven wil beogen: meer zelfvoorziening bij ontwikkelingslanden. “Het ene jaar ging het over de installatie van een nieuwe waterput of het bouwen van een school, het ander jaar was het een programma om kippen te kweken of bijen te houden en honing te produceren. Met enige verbazing lees ik dat Broederlijk Delen plots een politiek geladen campagne opzet om het gebruik van pesticiden te ontraden. De ngo versterkt hierdoor de lobbywerking van andere organisaties die een eigen verdienmodel hebben en zeker niet dezelfde missie als Broederlijk Delen beogen. Pesticiden, of zij nu van chemische of biologische oorsprong zijn, ze zijn ontwikkeld om onze gewassen te beschermen. Zonder kunnen we niet. Als wetenschappers, overheid en industrie definiëren wij voor beide gebruiksvoorschriften en dosissen die er op gericht zijn om neveneffecten op mens en milieu zo veel mogelijk te milderen.”

“Uiteraard wordt niemand vrolijk van getuigenissen waar door gebrek aan kennis pesticiden op een wijze worden toegepast waardoor mens en milieu lijden. Die verhalen waren in het verleden ons ook in Vlaanderen niet vreemd. Ze hebben er toe geleid dat wij op vlak van gewasbescherming de strengste wetgeving van alle chemische stoffen ter wereld hebben. Producten als DDT werden gebannen, wetende dat we tot op vandaag wel meer dan 300 miljoen Afrikanen door acute malaria laten lijden.”

Lesje geleerd

“We moeten onszelf en boeren in het Zuiden niet wijsmaken dat landbouw zonder pesticiden haalbaar is”, stelt Spanoghe. “De wetgeving is wereldwijd verre van uniform, zeker niet in ontwikkelingslanden. Kunnen we als België ons superieur voelen? Ook de VS en Japan, waar pesticiden worden ontwikkeld, lopen niet achter. In Europa leggen we andere accenten, zoals de Green Deal, en beschouwen we dat als duurzamer. Maar is dat echt zo? Is duurzaamheid enkel een kwestie van milieu-impact, of speelt betaalbaarheid en gebruiksgemak ook een rol? Het Europese verbod op bepaalde pesticiden is al lang niet meer uitsluitend gebaseerd op toxiciteit voor de mens, zoals kankerverwekkende eigenschappen of hormoonverstoring. Steeds vaker gaat het om de impact op bodem- en waterleven.”

Spanoghe wijst op bestaande wereldwijde regelgeving rond de export van pesticiden, zoals de Stockholm Convention on Persistent Organic Pollutants, de Rotterdam Convention’s Prior Informed Consent (PIC) en de Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes. “Beweert Broederlijk Delen dat deze verdragen onvoldoende zijn om hun doel te bereiken? Grote spelers hebben intussen hun lesje geleerd. In de jaren 1970 en 1980 leidde goedbedoelde ontwikkelingshulp tot enorme voorraden verouderde en verboden pesticiden in ontwikkelingslanden. Vandaag doneren bedrijven jaarlijks miljoenen aan de WHO om deze middelen op te ruimen en de fouten uit het verleden recht te zetten.”

Niet bannen, wel sensibiliseren

Volgens Spanoghe zou Broederlijk Delen zich beter richten op het bestrijden van onverantwoord en onveilig gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, in plaats van de middelen zelf te verbieden. “Het debat is niet zwart-wit en zeker niet op te lossen met slogans als #StopHetVergif,” stelt hij. “Een campagne gericht op veilig en duurzaam gebruik, in lijn met de missie van Broederlijk Delen, was effectiever geweest.”

“Door kennis te verspreiden kan de gebruiker zelf beslissen of hij verboden middelen uit Europa op zijn bord wil”, besluit Spanoghe. “Dit zou niet alleen hem en zijn gezin ten goede komen, maar ook toeristen en andere consumenten. Groenten en fruit die niet voldoen aan de Europese normen halen de grens niet, maar belanden wel op lokale markten. Misschien is dat stof tot nadenken voor een nieuwe campagne: #StopEcoKolonialisatie!”