Ongezien stuwenproject doet landbouwers droogte en regen trotseren in Sint-Gillis-Waas
nieuwsIn de grachten van de Oost-Vlaamse gemeente Sint-Gillis-Waas zijn in totaal 53 stuwen geplaatst. Ze moeten helpen om landbouwgronden vochtiger te houden en het risico op overstromingen te verminderen. Zo kunnen de boeren dus het vochtgehalte van hun bodems onder controle houden en de omliggende woongebieden beschermen tegen wateroverlast. Zeventien landbouwers nemen deel aan het project.
Het belang van een goede waterhuishouding is de afgelopen weken nog maar eens duidelijk geworden. Een zachte regen viel over de velden van fruitteler Joris Tack bij het plaatsen van de eerste schotstuw binnen het project, maar op een modderige bodem na, was er amper water te bespeuren in de gracht naast zijn domein. De velden van Tack, aan de Klokputweg in Sint-Gillis-Waas, zijn hellend. Dat maakt deze gronden droogtegevoelig, want het water stroomt bij regenval snel weg. Dankzij de stuwen wordt het water beter gecapteerd en kan de bodem meer vocht opnemen. Goed voor de grondwaterstand, goed voor de fruitbomen en goed voor de gewassen.
(Lees verder onder de video)
Acht dagen extra marge
Uit een project met twee stuwen in Meerdonk bleek bijvoorbeeld dat dankzij de waterkeringen de droogtestressdrempel voor maïs pas acht dagen later werd bereikt. "Dat betekent dat het gewas daar acht dagen langer kon groeien dan mocht er geen stuw gestaan hebben", aldus Boerenbond. Daardoor moeten landbouwers ook minder snel water elders gaan oppompen.
Boerennatuur Vlaanderen, onderzoekscentrum Viaverda en de gemeente Sint-Gillis-Waas financieren de plaatsing van 53 stuwen bij 17 boeren. Een project waar heel de gemeente baat bij heeft, en niet enkel de boeren. Want naast waterbehoud bij droogte, kunnen ze ook helpen om bij hevige neerslag de doorstroom van het regenwater te controleren. Daardoor verkleint de kans op overstromingen stroomafwaarts, in dit geval voornamelijk in de Pompstraat in Sint-Gillis-Waas.
"Door land- en tuinbouwers te betrekken en te ondersteunen creëren we draagvlak en komen we tot haalbare en effectieve oplossingen waardoor de natuur- en milieudoelstellingen hand in hand kunnen gaan met een economische landbouwbedrijfsvoering", stelt Boerenbondvoorzitter Lode Ceyssens.
Landbouwers plukken de vruchten
Fruitteler Joris Tack heeft niet lang getwijfeld om in te gaan op het projectvoorstel van Boerennatuur. “Waterbehoud wordt de dag van vandaag steeds belangrijker”, zegt hij. “Er zijn meer uitersten in het weer. Het ene moment is het te droog, het andere moment te vochtig. Nu is de beek droog, maar vorig jaar liep ze bijna over. Dankzij de stuwen kunnen we daarop inspelen.”
Momenteel gebruikt Tack een systeem van druppelirrigatie om zijn bomen door de droge periodes te loodsen. “Ik heb al veel moeten irrigeren, maar zeker nu wordt vocht belangrijk, tijdens de junirui. Dat is de periode waarin het zeer belangrijk is dat de perenbomen voldoende vocht hebben. De junirui viel dit jaar al half mei, dus eigenlijk had het al twee weken geleden mogen beginnen regenen. Extra water is zeer welkom nu.”
Uniek ontwerp
De stuwen zijn geplaatst door lokale aannemer WB Projects, met zaakvoerder Wim Buytaert die de schotstuwen binnen het project ontworpen heeft. “Mijn ouders zijn landbouwers en kennen de droogteproblemen”, zegt Buytaert. “We zochten een oplossing door het gebruik van stuwen. Een gangbare methode zijn de buisstuwen, maar deze kunnen verstopt geraken door bladeren en takken. Op sommige locaties is dat een probleem.”
Buytaert ontwierp dus een alternatief: de schotstuw. Dit systeem heeft een opening in het midden, waar de boer schotjes in kan schuiven om het waterpeil te controleren. De stuw is gemaakt uit roestvrij staal, de schotjes bestaan uit kunststof en rubber om het water gedeeltelijk of volledig af te dichten. “De helft van de stuwen werken dus met zulk een regelbaar systeem”, zegt Buytaert.
Landbouwer houdt de hand op de kraan
De plaatsing gebeurde in opdracht van Boerennatuur, Viaverda en de gemeente Sint-Gillis-Waas, maar de stuwen zullen beheerd worden door de landbouwers. In normale omstandigheden is er dus geen hogere instantie die de boeren opdraagt wanneer de stuwen open of dicht te zetten. “De landbouwer beslist, eventueel in overleg met de buren”, zegt Anne Waverijn van Viaverda. “Alleen als er bijvoorbeeld veel neerslag valt, code oranje, kan er een collectief advies volgen om de stuwen op te leggen. Maar zoiets komt niet veel voor.”
De initiatiefnemers van het project verwachten dus wel een goede wil tot samenwerken van de betrokken landbouwers. “Als de ene een lager liggend perceel heeft dan de ander, of een teelt die gevoeliger is dan vocht, dan moeten die buren natuurlijk goede afspraken maken”, zegt Waverijn.
Bron van burenruzies?
De vraag rijst of deze stuwen niet verantwoordelijk zullen worden voor een hele reeks burenruzies in Sint-Gillis-Waas. Een logische bezorgdheid, zegt Maarten Raman van Boerennatuur, al is ze in vele gevallen onterecht. "We horen af en toe dat er mensen kritisch kijken naar dit systeem. Zeker in het begin, bij het maken van de afspraken: wanneer houden we het water bij, en wanneer laten we het wegvloeien? In praktijk stellen we vast dat de watervraag van een gebied vaak heel gelijkaardig is. De waterbehoefte van maïs en gras bijvoorbeeld, is quasi identiek. Wanneer kan er wel een conflict ontstaan? Als je enerzijds maïs hebt, en anderzijds bijvoorbeeld een boomkwekerij. Deze hebben op een heel ander manier water nodig. In zulke omstandigheden is er nood aan goede afspraken, en dat zullen wij vanuit Boerennatuur Vlaanderen ondersteunen. Al zijn we er ook van overtuigd dat de landbouwers zelf heel goed de waternood van hun percelen kunnen inschatten."
Voor wateroverlast hoeft men alvast niet te vrezen, want er is steeds een noodoverloop op de stuw die ervoor zorgt dat het water minstens 10 tot 15 centimeter onder het maaiveld blijft.
Beloftevolle metingen
Eerder onderzoek van Viaverda wijst uit dat de stuwen beloftevolle resultaten kunnen geven. Wim Buytaert uit Meerdonk pionierde enkele jaren geleden zelf met het plaatsen van twee stuwen. Aan die stuwen werden door het onderzoekscentrum Viaverda verschillende hydrologische metingen uitgevoerd het groeiseizoen van 2023 en 2024.
Uit de metingen met de bodemvochtsensoren bleek dat een stuw een wezenlijk effect heeft op het bijhouden van water. Een stuw hield op die plaats zoveel water tegen dat de droogtestressdrempel voor maïs pas acht dagen later werd bereikt. Dat betekent dat het gewas daar acht dagen langer kon groeien dan mocht er geen stuw gestaan hebben. Ook bij veel andere regenbuien zien we dat de stuw het water kan tegenhouden.
Ook de waterkolom is via de peilbuizen gemeten. De stuw hield 43 centimeter water op in de gracht, wat resulteerde in een stijging van het grondwater met 26 centimeter tot op 10 meter van de stuw.
Net geen 178.000 euro
Burgemeester van Sint-Gillis-Waas Koen Daniëls (N-VA) zegt dat de term ‘stuwtjesproject’ in feite deze onderneming oneer aandoet. “Het zijn stuwtjes, knijpleidingen en andere fantastische constructies die gebouwd zijn en ook onderhoud vragen. We zullen dus met de gemeente moeten zorgen voor het onderhoud zodat het systeem goed blijft werken.”
De landbouwers verenigen zich in groep en hebben samen met Boerennatuur de aanvraag ingediend bij het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF) voor een tegemoetkoming voor niet-productieve investeringen. Voor baangrachten en landbouwers die geen aanspraak konden maken op deze Vlaamse steun betaalt de gemeente Sint-Gillis-Waas de kost voor de plaatsing van de stuwen. De totale projectkost komt neer op 177.736,90 euro.
Boeren bekritiseren of meedenken aan de oplossing
Ceyssens haalde ook even de mediaberichtgeving aan rond de vraag van Boerenbond om boeren te allen tijde toegang te geven tot water. “We hebben daar twee soorten reacties op gehad”, zegt hij. “In heel grote meerderheid waren er reacties van mensen die met ons mee begonnen te denken. Denk aan het hergebruik van bedrijfswater uit de voedingsindustrie. Of zelfs recuperatie via een bedrijf dat met mobiele zwembaden zwemles geeft aan scholen.”
“Maar anderzijds hebben we stemmen gehoord die stelden dat de landbouw de schuldige is dat Vlaanderen in sneltempo verdroogt. Daar wil ik het volgende op zeggen: het is nu eenmaal zo dat wanneer er gezaaid moet worden en het land bewerkt moet worden, boeren op het veld moeten kunnen geraken. En het is nu eenmaal zo dat onze planten water nodig hebben. Boeren kunnen hun productieproces niet zomaar stilleggen. Het is heel gemakkelijk om daarover te oordelen, maar het is veel moeilijker om na te denken over oplossingen. En laat dat net het krachtige zijn aan dit project, dat verschillende partners samen naar een oplossing hebben gezocht. Een oplossing die vroeger al gebeurde op bedrijfsniveau, en nu op grote schaal. Als de Blue Deal er komt, denk ik dat middelen voor projecten als dit heel nuttig zullen zijn.”
In een zijsprong in zijn betoog voor goede waterhuishouding, benadrukte boerenbondvoorzitter Lode Ceyssens ook nog eens het belang van gewasbeschermingsmiddelen, en de aanleg van vul- en spoelplaatsen om afspoeling naar de waterlopen te voorkomen.
Vergunningsperikelen
Dat wij vandaag 392 documenten hebben moeten opladen om dit project in orde te krijgen, wel, dat zou eigenlijk ook gemakkelijker en eenvoudiger moeten kunnen
Boerennatuur heeft de vergunning voor de stuwen opgesteld en ingediend. Die administratieve drempel is vaak te groot voor landbouwers om het zelf te doen. Ook ziet Boerennatuur dat het moeilijk is geworden om stuwvergunningen binnen te halen. Dat vindt men vreemd, aangezien een stuw naar waterconservering een eerste broodnodige stap is om te nemen. “Dat wij vandaag 392 documenten hebben moeten opladen om dit project in orde te krijgen, wel, dat zou eigenlijk ook gemakkelijker en eenvoudiger moeten kunnen”, aldus Ceyssens.
Bron: Eigen berichtgeving
Beeld: VILT
