Minder vlees eten neemt maar kleine hap uit Vlaamse CO2-uitstoot

Vrijdag houdt de Vlaamse regering een speciale Klimaatministerraad. Met de nieuwe ‘fit for 55’-doelstelling van de Europese commissie verdubbelt de Vlaamse klimaatinspanning naar 40% reductie in de niet ETS-sectoren zoals landbouw, transport en gebouwen. Sinds 1990 kon Vlaanderen zijn uitstoot nochtans maar met 15% verlagen. Minister van Leefmilieu Zuhal Demir (N-VA) vroeg bij tal van adviesraden en experts rapporten op over de vooruitgang en mogelijke extra inspanningen. Ook de wetenschappers die het Vlaamse Klimaatplan opvolgen, schreven hun aanbevelingen neer.  Hun voorzitter, de Leuvense vice-rector Gerard Govers, benadrukt dat het onmogelijk is om de klimaatdoelstellingen te halen zonder zeer doortastende ingrepen zoals het invoeren van een kilometerheffing, de elektrificatie van het personenvervoer, een algemeen verbod op gebruik van fossiele brandstoffen bij nieuwbouw, een renovatieverplichting bij overdracht van woningen en een reductie van de Vlaamse veestapel.

Kilometerheffing

Voor de Vlaamse ministers moet het rapport lezen als politiek dynamiet. Zo schrijven de experts bijvoorbeeld dat een budgetneutrale kilometerheffing nauwelijks verschil maakt voor de broeikasgasemissies. In het klimaatscenario vragen de wetenschappers daarom een extra drie miljard euro aan heffingen, die weliswaar moeten ingebed worden in een bredere taxshift om de sociale effecten op te vangen. Het goede nieuws daar is wel dat 80% van de vermindering in de sector transport kan komen van elektrificatie van het wagenpark en strengere uitstootnormen.

Renovaties

Een even grote uitdaging lijkt de renovatie van de Vlaamse huizen. Projecties suggereren volgens de experts dat de helft van de woningeigenaars de beoogde renovaties niet zelf zal kunnen betalen. Een kwart van de eigenaars komt zelf meer dan 50.000 euro budget tekort om een A-label te halen. “Het opleggen van strenge technische regulering zonder voldoende financiële tegemoetkomingen komt neer op een onteigeningspolitiek”, klinkt het. Alleen al om de kloof te dichten tussen enerzijds de renovatiekosten en de financiële middelen van de woningeigenaars, zal de Vlaamse regering 45 miljard euro moeten vinden.

Bovendien waarschuwen de experts dat er tussen droom en daad vele praktische bezwaren staan in de bouwsector. De huidige EPC-labels zijn onvoldoende doeltreffend om het daadwerkelijke energieverbruik van woningen te meten. Zonder bijsturing en verfijning dreigt voor de burger een dure renovatie die uiteindelijk weinig effect zal hebben op de daadwerkelijke CO2-uitstoot, klinkt het. De bouwsector kampt ook nog eens met zware arbeidstekorten en er gaan de komende jaren nog veel bouwvakkers met pensioen, terwijl de instroom van jongeren in het beroep laag is. Nochtans zal het aantal arbeidsintensieve renovaties in Vlaanderen moeten verdubbelen. Ook op buitenlandse arbeidskrachten leggen we best geen bonen te week: de Polish plumber is door de hogere levensstandaard terug naar zijn eigen land en in heel de EU zal een concurrentieslag uitbreken voor het aantrekken van de juiste profielen. In het meest ambitieuze scenario kan de uitstoot van de sector gebouwen wel gehalveerd worden in vergelijking met de 9 miljoen ton CO2 die ze vandaag uitstoten.

Veestapel

Ten slotte komt ook de landbouw in het vizier. Met 7 van de 76 miljoen ton CO2-uitstoot in Vlaanderen is de landbouw goed voor 9% van het totaal en voor 16% van de niet-ETS-emissies. De uitstoot van de energiesector en een groot deel van de industrie is namelijk in de Europese uitstoothandel ondergebracht. De experts benadrukken dat maar 2 miljoen ton aan het energiegebruik te wijten is en dat een reductie daarom alleen kan door ook naar de niet-energetische emissies te kijken en dus naar de dierenaantallen. De inkrimping van de veestapel koppelen ze dan ook aan een eiwittransitie, waarbij een groot gedeelte van onze eiwitten niet langer van dierlijke oorsprong zijn, maar plantaardig of industrieel worden geproduceerd.  

De experts baseren zich voor hun krimpscenario op een studie die hoogleraar Wannes Keulemans maakte in opdracht van de VLM om de effecten van een vermindering van de Vlaamse veestapel door te rekenen op vlak van milieu en omgeving, en dus niet specifiek op het klimaat.  De varkenssector zou met 15 procent krimpen, 10 procent van de kippen zouden verdwijnen samen met een kwart van het melkvee en een vijfde van het vleesvee. “Het voorgestelde reductiescenario is min of meer equivalent met de vermindering van de Vlaamse consumptie van dierlijke eiwitten, die de Hoge Gezondheidsraad voorstelt”, klinkt het. Daarnaast schrijven de experts dat hun scenario impliceert dat de export grotendeels onveranderd kan blijven, zodat veranderingen in Vlaanderen geen productie-uitbreiding buiten Vlaanderen betekent en dus ook geen extra ontbossing en carbon leakage. De inkrimping van de veestapel moet dus grotendeels door minder binnenlandse consumptie worden gedekt.

Een kwart minder melkkoeien

In het scenario van Keulemans dalen de emissies in Vlaanderen met 1 miljoen ton CO2-equivalenten. Opvallend is dat bijna drie vierde van die reductie op conto komt van de melkveesector. Een goeie honderdduizend melkkoeien minder in Vlaanderen zorgt voor een daling van de uitstoot met bijna 750.000 ton CO2-equivalenten. De totale Vlaamse CO2-uitstoot wordt zo met 1,3 procent teruggedrongen, maar slechts een kwart daarvan – 0,33 procent van alle uitstoot - is dus afkomstig van verminderde vleesconsumptie.

Voor de Boerenbond rammelt de studie van Keulemans . Boerenbondvoorzitter Sonja De Becker: “Voor melk zijn we maar net zelfvoorzienend. We produceren dus evenveel als we consumeren. De koolstofvoetafdruk van een liter melk in Vlaanderen daalde tussen 2000 en 2019 met maar liefst 30%. Volgens FAO zitten we met de huidige cijfers bij de besten van de wereld. Als we een kwart productiedaling volledig met binnenlandse consumptie moeten opvangen, betekent dat niet alleen donderdag veggiedag, maar ook twee dagen in de week sojamelk drinken. Als we minder exporteren, wordt die melk bijna zeker elders in de wereld met een hogere CO2-uitstoot geproduceerd.”

Ook het advies van de SALV aan minister Demir besteedde bijzondere aandacht aan de melkveesector: daar werd er juist op gewezen dat het net de Europese liberalisering en de afschaffing van het melkquotum zijn die geleid hebben tot een stijging van de methaanuitstoot met 42% op 7 jaar. “De afschaffing van het melkquotum was een vergissing, net zoals de uitbreiding mits mestverwerking trouwens. De boeren hebben hier nooit om gevraagd, het zijn de Europese en de Vlaamse beleidsmakers die beslist hebben dat we ons op de wereldmarkt moesten richten. De melkveehouders hebben zich daar aan aangepast en geïnvesteerd. Nog geen tien jaar later zouden ze nu met een krimpscenario van 25 procent worden geconfronteerd. Dat is niet meer ernstig”, zegt Lieven De Stoppeleire van het ABS.

Debat over toekomst

Bio-econome Tessa Avermaete van de KULeuven coördineerde het luik over de landbouw, maar ze relativeert het belang van de studie: “Binnen het tijdsbestek dat we van de Vlaamse regering kregen was het voor ons onmogelijk om een analyse van de kosten of van de economische impact van het krimpscenario te maken. We hebben vooral de aandacht willen vestigen op het ruimtebeslag van de veeteelt in Vlaanderen en op het feit dat de sector zeer afhankelijk is van subsidies en tegelijk een grote klimaatimpact heeft. Ook voor de boeren met alle druk op vlak van investeringen en regelgeving is dat geen gezonde situatie.”

Daar is de boer op het terrein het eigenlijk roerend mee eens. Lieven De Stoppeleire, zelf melkveehouder in Ronse: “Vlaanderen zal strategisch moeten beginnen beslissen of ze enkel nog voor de lokale markt wil laten produceren. Wetende dat er een hele economische keten achter de huidige landbouw zit. Ook moet de reflectie gemaakt worden door de beleidsmensen of dit dan nog wel met familiale landbouwers zal zijn. De maatschappij staat wel achter de familiale landbouwers, maar de vraag is of familiale bedrijven de druk nog wel aan kunnen, zowel financieel als op vlak van regelgeving. Op dit moment is de polarisatie rond stikstof en klimaat enorm en gaat iedere nuchterheid verloren. We moeten echt beginnen nadenken hoe we op deze manier nog jonge landbouwers in de sector krijgen.”

Avermaete beseft dat het advies politiek moeilijk zal liggen: "Het advies is volledig in lijn met de huidige wetenschappelijke inzichten, waarmee we uiteraard niet gezegd hebben dat het politiek eenvoudig is om dit te realiseren, zeker niet in Vlaanderen. Toch is er dringend nood aan een gezonde langetermijnvisie inzake landbouw, in het belang van boer én burger. We zijn het de jongsten in onze samenleving verschuldigd om dit debat ten gronde te voeren en de heikele thema’s niet uit de weg te gaan."

Het kabinet van minister van Landbouw Hilde Crevits (CD&V) wou dit weekend nog niet reageren. Bij N-VA hielden ze een trauma over aan de nochtans budgetneutrale kilometerheffing die de vorige Vlaamse regering wilde invoeren. Mobiliteitsminister Ben Weyts moest die maatregel toen onder druk van een woedende achterban inslikken in het zicht van de verkiezingen. Ook klimaatmaatregelen die binnendringen in de persoonlijke levenssfeer van de Vlaming zijn voor de partij eigenlijk taboe. “Nee, we gaan de mensen echt niet zeggen wat ze nu wel en niet mogen eten”, klinkt het op het Martelarenplein.