"Financiële put zie je aan de berg onbetaalde facturen"

“Erg confronterend”, zo reageerde voorzitter Jos De Meyer (CD&V) op het beeld dat Riccy Focke in de commissie Landbouw van het Vlaams Parlement schetste van boeren en tuinders in nood. Zonder te veralgemenen naar de ganse land- en tuinbouw had de directeur van hulporganisatie Boeren op een Kruispunt de problemen op tafel gelegd waarmee zijn doelgroep worstelt: een lage rendabiliteit, leveranciersschulden die meegedragen worden, administratie waar de boer niet wijs uit geraakt, psychische problemen die nog lastiger op te lossen zijn dan bedrijfsproblemen, controles die voor veel stress zorgen, enz. Wat dat laatste betreft vroeg Focke om meer empathie bij controleurs. “Die mensen moeten hun job doen, maar met de juiste stijl van communicatie zouden ze minder agressie uitlokken. Je bereikt zo meer bij iemand die geen geld heeft om de openstaande facturen te betalen en vreest voor een boete die weeral geld kost.”

Boeren op een Kruispunt is een vzw die werd opgericht met het idee om landbouwbedrijven in nood weer op de rails te zetten. Ondertussen is de vraag ook aan de orde hoe een deel van de doelgroep “veilig kan landen” omdat de landbouwactiviteit geen toekomstperspectief meer biedt. De wet continuïteit ondernemingen (WCO) heeft als nobel doel bedrijven in moeilijkheden te redden, maar brengt in land- en tuinbouw weinig zoden aan de dijk. “Een te dure en te lange procedure”, analyseert Riccy Focke, directeur van de hulporganisatie voor boeren en tuinders in nood. Op een faillissement rust nog altijd een taboe hoewel het een recht op verschoning geeft. Voor landbouwbedrijven die uitgebaat worden als vennootschap is het bovendien een probleem dat de meeste zaakvoerders persoonlijk en levenslang borg staan.

Op de website van Boeren op een Kruispunt staan tientallen getuigenissen van mensen die met spijt in het hart uit de landbouw gestapt zijn maar ondertussen het comfort ervaren van een zeker inkomen buiten de sector, naast of in de plaats van hun landbouwactiviteiten. “Voor veel mensen is bij een nakende stopzetting alleen het verlies duidelijk en oogt de fase daarna erg onzeker. Daarom hebben we nood aan positieve communicatie rond succesvolle en gelukkige stoppers.” Het is voor de vzw erg lastig om mensen te ‘motiveren’ voor een gedeeltelijke of volledige stopzetting van de boerderij. De hulpvrager moet daar zelf klaar voor zijn en dat vraagt tijd, net zoals het tijd vergt om nieuwe toekomstperspectieven binnen de landbouw in beeld te brengen.

Eenvoudige oplossingen bestaan in dat verband niet. Gelet op het commercieel succes van biolandbouw en zelfpluktuinen denkt de buitenwereld nogal snel dat een boer of tuinder in moeilijkheden beter zou omschakelen. “Interessant voor een starter maar niet voor een boer met 300.000 euro aan leveranciersschulden”, countert Riccy Focke, directeur van Boeren op een Kruispunt. Meer algemeen geldt dat je maar kan innoveren als je risicokapitaal ter beschikking hebt.

In de zoektocht naar oplossingen ziet Boeren op een Kruispunt een rol weggelegd voor andere erfbetreders. Ze kunnen meer doen dan alleen doorverwijzen bij problemen. Focke kijkt bijvoorbeeld hun richting uit om boeren te begeleiden die beroep willen doen op ons sociaal systeem. Alleen lukt hen dat vaak niet omdat ze wandelen gestuurd worden met inkomens- en andere toelatingsvoorwaarden. Een andere denkpiste is de ‘adviesraad’, een idee van het Innovatiesteunpunt, waarin alle erfbetreders tegelijk aan de keukentafel samenkomen vooraleer een boer zich in een financieel avontuur stort. “Zo kunnen er verrassend creatieve zaken aan de oppervlakte komen.” Riccy Focke heeft zelf weet van een tuinder die op advies van zijn bank met verschillende aardbeienautomaten startte en meer marge vond in de korte keten.

Een boer of tuinder in nood heeft in de eerste plaats behoefte aan een luisterend oor. Vandaag staat Boeren op een Kruispunt daar vrijwel op zijn eentje voor in. De adviseurs doen jaarlijks 1.000 huisbezoeken. In opdracht van de vzw leggen psychologen en vrijwilligers op hun beurt nog eens half zo veel bezoeken af. De vzw is permanent bereikbaar, zeven dagen op zeven. Dat legt de nodige druk op de medewerkers zodat er allianties gezocht worden. Een terugkerend probleem is dat andere organisaties soms iets te gemakkelijk doorverwijzen naar Boeren op een Kruispunt. Enerzijds is dat veelbetekenend voor de expertise van de vzw, maar anderzijds schort er toch iets als de doorverwijzing door een gespecialiseerd psychiatrisch centrum gebeurt.

Een bepaalde groep mensen zal na herhaaldelijk advies kwetsbaar blijven. Mede daarom speelt Riccy Focke met burgerparticipatie in de zorg als idee. “Het is onze ambitie om in iedere gemeente een vrijwilliger te vinden die naar boeren en tuinders in nood wil luisteren en ons helpt door de ‘schade’ niet groter te laten worden. Solidariteit is geen businessmodel maar een zaak van geloof en vertrouwen. Waarom zou je dat vertrouwen niet kunnen vinden bij een familielid, vriend of collega? Het is de kwetsbaarheid die mensen bindt.” Hij beseft zelf dat er één groot pijnpunt is. Binnen de land- en tuinbouw is iedereen altijd druk met het eigen werk. Wie gaat dan de tijd nemen om een ander te vragen hoe het er mee gaat? De broers en zussen van die boeren en tuinders misschien?”

Dat Boeren op een Kruispunt steeds klaarstaat om mensen in nood op te vangen, zorgt voor veel waardering in het Vlaams Parlement. Verschillende politieke fracties in de commissie Landbouw laten verstaan dat ze er mee voor geijverd hebben dat de vzw zou ontsnappen aan de jongste generieke besparingsoefening van de Vlaamse regering. Volksvertegenwoordiger Sofie Joosen (N-VA) verwijst naar de dunne scheidingslijn tussen landbouwbedrijf en landbouwersgezin om te verklaren waarom de hulpvraag vanuit de sector zo groot is en alle financiële steun van de regering verdient.

Francesco Vanderjeugd van Open Vld feliciteert Riccy Focke met het goede werk dat zijn kleine team van zes adviseurs en verder psychologen en vrijwilligers levert. Hij apprecieert dat Focke de minder mooie verhalen die meestal binnenkamers blijven kenbaar maakt. “Er zijn nog veel taboes in de sector en onze boeren zijn fiere ondernemers. Het is dus goed dat Boeren op een Kruispunt hun vertrouwen als gesprekspartner heeft.” Aangezien de medewerkers van de vzw overladen worden met de problemen van een ander toont Bart Dochy (CD&V) zich bezorgd over hun weerbaarheid.

In het besef dat het beleid weinig kan beginnen tegen de lage rendabiliteit in de sector, onthoudt Els Robeyns (sp.a) vooral dat de complexiteit van de administratie voor vele boeren in nood een breekpunt is. “Land- en tuinbouwers staan onder enorme druk”, stelt ook Bart Caron (Groen) vast. Gelet op de verwijzing van Focke naar agressie tijdens controles maakt Caron zich zorgen dat boeren hun kookpunt bereiken tijdens het bezoek van een controleur. Riccy Focke pleitte voor “meer empathisch vermogen” bij controlerende diensten. De voorzitter van de commissie Landbouw, Jos De Meyer (CD&V), doet daar nog een schep bovenop. Hij benadrukt dat een administratie zich altijd dienstbaar moet opstellen tegenover de burgers-belastingbetalers, ook al heeft ze als opdracht om regelgeving te doen naleven.