Bouwshift: boeren en milieuorganisaties trekken opnieuw samen aan de alarmbel

Boerenbond, Bond Beter Leefmilieu, Natuurpunt, Netwerk Architecten Vlaanderen en Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning bonden vorig jaar in een open brief de kat de bel aan. Enkele dagen later richtte Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) een taskforce op om zich te buigen over de bouwshift. Met die bouwshift, een afgezwakte versie van de betonstop, wil de regering de inname van open ruimte tegen 2040 tot nul herleiden, door niet meer te bouwen op slecht gelegen plaatsen.

Maar één jaar na het eindrapport van de Taskforce Bouwshift ligt nog veel werk op de plan, stellen de verschillende organisaties nu volgende week woensdag de decreten voor de bouwshift behandeld worden in het Vlaams parlement. "Van de roadmap en het actieplan van de Taskforce Bouwshift - die door heel veel stakeholders breed gedragen zijn - werd in de decreten die nu voorliggen in het Vlaams parlement nagenoeg niets meegenomen. Voor de meest urgente opgaves worden vooral beloftes gemaakt. En tot slot, de regie wordt volledig uit handen gegeven. Men laat gemeenten over aan hun lot."

De Vlaamse regering moet daarom "dringend een tandje bijsteken". "Want met de huidige vrijwilligheid en vrijblijvendheid, laten we de sluipmoord op onze open ruimte gewoon doorgaan en schuiven we de factuur voor ons uit."

Zo hekelen de verschillende organisaties dat dat compensatieregeling - voor wie bouwgrond herbestemd ziet worden - zowat ongewijzigd is gebleven. Dat zou de planschades "tien keer zo hoog" maken en zo speculatie belonen. Lokale besturen zeggen nu al dat ze te weinig middelen hebben, klinkt de klacht. Met een hogere kostprijs "gaan overheden nog minder planningsinitiatieven nemen om onze ruimtelijke ordening op punt te krijgen. Zelfs reeds lopende processen tot herbestemming en groenblauwe dooradering dreigen volledig stil te vallen”, vrezen ze. “Nochtans is dit net dringend nodig in functie van meer ruimte voor water (wateroverlast en droogte), natuur, voedselproductie, duurzame mobiliteit, … In plaats van het doen versnellen van de bouwshift, zal dit net verlammend werken." De organisaties pleiten zelf voor "afwaarderingsfactoren" om de betaalbaarheid te garanderen.

Omdat de factuur hoger dreigt uit te komen, moet Vlaanderen meer middelen voorzien, en het niet afwentelen op lokale besturen. Het bouwshiftfonds van 100 miljoen euro ter ondersteuning voor de gemeenten is "ruim onvoldoende" voor een "volwaardige bouwshift waarbij 30.000 hectare herbestemd moet worden".

Open ruimte en kernversterking

Voorts zijn er bezorgdheden over het vrijwaren van open ruimte. Zo moet vermeden worden dat er bijkomende zonevreemde functiewijzigingen worden doorgevoerd en moeten allerlei uitzonderingsmogelijkheden teruggedraaid worden. Die zorgen volgens de organisaties voor meer dan 50 procent van het bijkomend ruimtebeslag. “Daardoor verdwijnen veel hectare landbouwgrond in sneltempo en dat zet natuur en landbouw onder druk”, klinkt het. Een afwegingskader moet duidelijk maken waar er geen zonevreemde functiewijzigingen meer mogelijk zijn en waar nog wel, waarbij een niet-agrarische invulling de uitzondering moet zijn.

Daarnaast baart ook uitblijven van het beleid rond kernversterking zorgen. “Hoewel het debat rond de bouwshift vooral woedt over het vrijwaren en versterken van de open ruimte, vergt de bouwshift ook meer aandacht rond de processen van een kwalitatieve kernversterking”, luidt het. Momenteel lopen heel wat processen spaak door gebrekkige regelgeving, onaangepaste beleidskaders en niet-onderbouwde NIMBY-protesten (Not In My Back Yard, red.). “Ook hier heeft de Vlaamse regering regelgevend werk te verrichten om positieve projecten binnen kernen meer kans op vlotte realisatie te garanderen. Beleidskaders richten zich te nog veel op maximale hoogtes in plaats van op de kwaliteit van het project. Architecten en opdrachtgevers hebben meer ‘ruimte’ nodig om met creatieve oplossingen voor de dag te komen, maar dat kan enkel binnen een globaal kader waar de spelregels overal gelijk zijn. De kracht van ruimtelijke ordening moet bestaan uit een ruim kader met minimale kwaliteitseisen die samen met het lokale bestuur op maat van de buurt tot stand kan komen.”

De verenigingen vinden ook dat burgers duidelijk moeten gemaakt worden hoe ontwikkelingen net een positief verhaal voor de buurt kunnen zijn. “Inzake kernversterking dient vermeden dat individuele belangen collectieve verbeteringsprocessen verlammen.”