Zit jouw gemeente op koers voor de betonstop?

De open ruimte in Vlaanderen staat steeds meer onder druk. Volgens de Landgebruikskaart 2022 bedraagt het ruimtebeslag in Vlaanderen 441.512 hectare, oftewel 32,4 procent van het grondgebied. Dit omvat niet alleen bebouwing en verharde oppervlakken, maar ook tuinen, buurtparken en sportvelden.

In het verleden breidde dit ruimtebeslag zich in hoog tempo uit. Tussen 1985 en 1995 werd dagelijks gemiddeld 12 hectare grond ingenomen voor nieuwe bebouwing. Het Bouwshiftrapport 2024 van het Departement Omgeving toont aan dat dit tempo inmiddels is gedaald naar 3,78 hectare per dag tussen 2019 en 2022.

Stopzetting bijkomend ruimtebeslag 2040

De Betonmeter brengt niet alleen de huidige situatie in kaart, maar analyseert ook historische trends en toekomstige risico’s. De tool is gebaseerd op de meest recente cijfers en kaarten van het Departement Omgeving en biedt gemeenten, beleidsmakers en andere belanghebbenden inzicht in de lokale reductiedoelstellingen van de bouwshift.

In de Strategische Visie van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV) is vastgelegd dat Vlaanderen tegen 2040 ruimteneutraal moet zijn. Met deze zogenaamde betonstop of bouwshift moet het bijkomend ruimtebeslag stapsgewijs worden afgebouwd tot nul hectare per dag. Vlaanderen heeft hiervoor een reductietraject opgesteld, waarin de bovengrens voor de totale inname van landbouw- en natuurruimte is vastgelegd op 11.933 hectare tussen 2022 en 2040.

Tot nu toe waren dergelijke cijfers alleen op Vlaams niveau beschikbaar, maar de Betonmeter maakt deze nu inzichtelijk per gemeente. Uit de gegevens blijkt dat Antwerpen, Gent en Brugge de grootste oppervlakte aan ruimtebeslag hebben. De zwaarste reductieopgave ligt bij Roeselare, Lommel en Beringen.

Verhard, verharder, verhardst

Naast het streven naar ruimteneutraliteit in 2040 wil de Vlaamse regering ook de verharding drastisch verminderen tegen 2050. Dit houdt in dat:

• De verharde oppervlakte in harde bestemmingen niet verder mag toenemen ten opzichte van 2015.

• In zachte bestemmingen een verhardingsreductie van 20 procent moet worden gerealiseerd.

Voor Vlaanderen betekent dit een onthardingsopgave van:

• 8.375 hectare in harde bestemmingen;

• 10.999 hectare in zachte bestemmingen;

• 19.374 hectare in totaal (stand 2022).

Volgens het Betonrapport 2024 van HOGENT, Natuurpunt en Breekijzer is er tussen 2013 en 2021 15.000 hectare aan verharding bijgekomen, oftewel gemiddeld meer dan vijf hectare per dag. De Betonmeter toont aan dat Gent en Antwerpen het meest verharde oppervlak hebben. Volgens de gegevens moet Antwerpen het meeste ontharden: 579,1 hectare. Beveren volgt met 563,4 hectare en dan Brugge met 296,3 hectare. 

Zonder doortastende maatregelen om de nog aangroeiende verharding in Vlaanderen om te buigen naar netto ontharding, blijft deze opgave jaarlijks verder toenemen in omvang.