VIRA 2020: "Uitdagingen voor visserij zijn groot"

Het tweejaarlijkse Visserijrapport (VIRA) is aan zijn vierde editie toe als apart boek. Het is een beknopt syntheserapport dat de Vlaamse visserij en aquacultuur en de visserijketen beschrijft op basis van structurele, economische, sociale en omgevingsindicatoren. Net als het Landbouwrapport 2020 wordt het VIRA dit jaar vergezeld door een nieuwe cijferwebsite. “De website brengt het statistische materiaal op een aantrekkelijke, gebruiksvriendelijke en interactieve manier samen”, klinkt het bij het Departement Landbouw en Visserij.

Verandering: vloot en vaarwater

België heeft een kleine vissersvloot die in twintig jaar tijd bijna gehalveerd is. Desondanks blijft de aanvoer wel op peil door grotere en performantere vaartuigen. Eind 2019 bestaat de Belgische zeevisserijvloot uit 68 commerciële vaartuigen, hetzelfde aantal vaartuigen als eind 2018. In 2010 telde de commerciële vloot nog 89 vaartuigen en in 1990 zelfs 201. “Deze dalende trend past in het Europese streven naar een afbouw van de capaciteit van de EU-vloot met het oog op een duurzaam beheer van de visbestanden”, klinkt het. Een Belgisch vaartuig is gemiddeld 33 jaar oud.

“Maar economische en sociale duurzaamheid moet vandaag hand in hand gaan met ecologische duurzaamheid”, aldus het VIRA. “De zeevisserij moet rekening houden met wijzigende visbestanden, qua volume maar ook qua samenstelling. Het gemeenschappelijke visserijbeleid legt daarom de contouren voor de sector vast en de jaarlijkse quota bepalen de vangstmogelijkheden.”

De Noordzee is in 2019 de belangrijkste visgrond voor de Belgische visserij met een aandeel van 45 procent van het volume en 38 procent van de totale aanvoerwaarde in binnen- en buitenlandse havens. Daarna volgen het Oostelijk Kanaal en de Keltische Zee. Andere visgronden zijn het Bristol-Kanaal, de Ierse Zee, het Westelijk Kanaal en de Golf van Biskaje. “De Britse wateren zijn goed voor meer dan de helft van de Belgische aanlandingen, wat na de brexit het belang onderstreept van een duurzaam visserijakkoord tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk voor de economische leefbaarheid van de Belgische visserijsector in zijn geheel”, aldus de auteurs.

Voedseleconomie: deel van de blauwe economie

De zeevisserij maakt deel uit van het agrovoedingssysteem en van de blauwe economie, die alle economische activiteiten omvat die verbonden zijn aan oceanen, zeeën en kusten. “Ook al is de sector klein, op lokaal vlak vertegenwoordigt de visserij een niet te verwaarlozen economisch belang”, klinkt het. “Bovendien creëert de sector indirecte omzet en tewerkstelling op het land, bij veilingen, verwerkende industrie, handel en toeleveranciers.”

De Vlaamse visserij is in 2019 goed voor een totale aanvoerwaarde van 80,8 miljoen euro, een daling met 4,4 procent tegenover 2018. Die daling is voornamelijk te wijten aan de daling van de aanvoer van vis. De gemiddelde prijs van alle verkochte vis in Belgische havens steeg van 4,21 euro per kg in 2018 naar 4,30 euro per kg in 2019 (+2%). “Belangrijker dan de algemene gemiddelde prijs is de prijs van de belangrijkste vissoorten”, stellen de auteurs van het rapport. “Zo zijn de prijzen voor tong in Belgische havens van kapitaal belang voor de rentabiliteit van de visserij. In 2019 scoorde tong met een gemiddelde waarde van 12,67 euro per kg nog beter dan in 2018. Ook pladijs en kabeljauw noteerden een sterke stijging met gemiddeldes van 3,37 euro per kg en 3,19 euro per kg.”

“Het aandeel van de jonge vissers neemt de laatste jaren af”, klinkt het. “Het blijft een uitdaging voor de visserij om jongeren te laten instromen in de sector. Het harde werk, de lange uithuizigheid en het risico op arbeidsongevallen spelen daarbij een rol. De visserij probeert zijn imago als werkgever op te poetsen door in te zetten op werkzekerheid, veiligheid, flexibilteit en comfort en de opleiding tot visser zit ook opnieuw in de lift. Het Maritiem Instituut Mercator in Oostende telt in september 2020 34 leerlingen in de afdeling visserij, twee keer zoveel als het schooljaar ervoor.”

Verbondenheid: inspelen op wensen van de consument

De visserij moet zich aanpassen aan de actuele noden en wensen van de maatschappij, die zich op termijn vaak vertalen in regels en normen rond bijvoorbeeld milieu en klimaat veiligheid en gezondheid. “Tegelijk kan de sector ook actief inspelen op trends en kansen creëren, door innovatie en nieuwe verkoopstrategieën, om de consument aan zich te binden”, aldus het VIRA.

“Dit biedt een opportuniteit voor de Vlaamse landbouw en visserij: veranderende consumptiepatronen bieden kansen om duurzaamheidsinspanningen meer te valoriseren”, klinkt het. “Duurzaamheid is niet enkel voor retailers een interessante marketingstrategie, maar ook voor producenten zelf.”

De Vlaamse visserij doet inspanningen op het vlak van verduurzaming op sociaal, economisch en ecologisch vlak. Het ILVO ontwikkelde in nauw overleg met de sector een wetenschappelijk onderbouwd meetinstrument voor duurzaamheid in de visserijsector: VALDUVIS, een acroniem voor ‘valorisatie van duurzaam gevangen vis’. Momenteel laat ongeveer twee derde van de Belgische vaartuigen zich actief begeleiden.

Veerkracht: impact van Covid-19 en de brexit

In 2016 sprak de meerderheid van de Britse bevolking er zich voor uit om de Europese Unie te verlaten. Dat betekende onder meer dat het Verenigd Koninkrijk opnieuw zeggenschap zou krijgen over de toegang tot zijn wateren en dat de EU-regels, waaronder het gemeenschappelijk visserijbeleid, er niet meer van toepassing zouden zijn.

Sinds het referendum leven de Belgische vissers in onzekerheid. Meer dan 50 procent van de Belgische aanvoer is afkomstig uit de Britse wateren. Het gaat dan vaak om economisch waardevolle soorten, zoals tong, pladijs, rog en zeeduivel. Bovendien heeft de Belgische vloot in deze rijke visgronden eeuwenlang kennis en expertise opgebouwd. “De existentiële twijfels over de toekomst zetten een rem op het ondernemersinitiatief bij Belgische vissers, al gingen verschillende reders recent nog over tot grote investeringen aan boord van hun vissersvaartuigen”, klinkt het.

“De visserij en haar aanverwante sectoren hebben al heel wat stormen doorstaan en staan ondanks het brexit-akkoord ook nu nog steeds voor een grote uitdaging”, aldus de auteurs. “Met gebundelde krachten en met sterke partnerschappen zullen ze zich doorheen de transitie moeten loodsen. Mogelijk moet de sector op zoek gaan naar nieuwe visgronden en nieuwe vistechnieken om leefbaar te blijven op langere termijn. De Vlaamse regering rekent onder andere op het Europese Brexitfonds om de getroffen sector in haar transitie te ondersteunen.”

De onzekerheid door de Brexit kwam in 2020 niet alleen. Onverwacht deed zich in het voorjaar een significante schok voor door de gezondheidscrisis ten gevolge van covid-19 en de ermee gepaard gaande lockdown. “Voornamelijk het wegvallen van de foodservices en van de export verstoorde de afzetmarkten voor de Belgische visserij en aquacultuur”, klinkt het. “Terwijl het aanbod aan verse visproducten constant bleef, daalde de marktvraag. Daardoor kelderden de visprijzen.”

De Vlaamse regering verleende de Vlaamse reders daarom steun voor tijdelijke stillegging, zodat het aanbod kon dalen en de prijzen konden herstellen. Voornamelijk in de beginfase van de crisis, toen de voornaamste afzetmarkten grotendeels geblokkeerd waren, was deze maatregel een belangrijke uitweg voor de getroffen reders.

Zelf het VIRA uitpluizen? Neem een kijkje op https://landbouwcijfers.vlaanderen.be/visserij