Veen: fragiele kampioen koolstof vasthouden

In het Limburgse Koersel (Beringen) wordt in de vallei van de Zwarte Beek – één van de laatste overblijvende veengebieden in Vlaanderen - al jaren aan het herstel van het veen gewerkt. Resultaat: een ‘deinend perceel’. “Hier is het veenmos teruggekeerd”, zegt Christof Van Ackere, consulent bij Natuurpunt. Als je veenmos samendrukt, stroomt het water eruit. “Een echte spons. Net wat we nodig hebben.”

Uitdroging veen tegen gaan

Veen houdt niet alleen water vast, maar ook enorme hoeveelheden stikstof. En dat is zowel een zegen als een vloek. Veen dat droog komt te liggen - door drainage of klimaatverandering - slaat niet langer koolstof op, maar stoot CO2 uit. Er wordt ook lachgas uitgestoten, een nog veel sterker broeikasgas.

Vertaald naar Vlaanderen: als het waterpeil in alle valleigebieden met een meter zou dalen, zou dat volgens de KU Leuven een uitstoot van 11 miljoen ton CO2-equivalenten veroorzaken. “Bovendien ligt veel veen in Vlaanderen begraven onder andere grond”, zegt professor geografie Gert Verstraeten. “Dat ligt daar voorlopig ongestoord, maar als de verdroging doorzet, kunnen ook die voorraden een CO2-bron worden.”

Na eeuwenlange drainage is het vandaag dus alle hens aan dek. Het goede nieuws: volgens het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (Inbo) is zowat 70 procent (of 37.000 hectare) van wat de voorbije halve eeuw verdwenen is, mogelijk nog in ere te herstellen. Op voorwaarde dat er rigoureuze ingrepen gebeuren op het niveau van het hele omliggende landschap.

Water is sleutel tot herstel

Om veen te herstellen, is één ingrediënt van levensbelang: water. Het neerslag- en grondwater moeten ter plaatse gehouden worden, in plaats van het zo snel mogelijk af te voeren. In de Zwarte Beekvallei wordt ingezet op de beken. Die worden ondieper gemaakt. Door minder intensief te ruimen, houden de beekplanten namelijk meer water vast. “De grachten dempen we”, zegt Christof van Ackere. “We hebben al tien kilometer achter de rug, nog vijf te gaan.”

Nog een ingreep die zijn vruchten afwerpt: meanders creëren. “In de loop van de Zwarte Beek werden 35 meanders gecreëerd, ook die vertragen de afvoer van het water”, klinkt het. “Met alle ingrepen willen we komen tot een maximale schommeling van het waterpeil tien centimeter boven en tien centimeter onder het maaiveld.”

Nog zowat 20 procent van het valleigebied is in privéhanden. Daarop vind je paardenweiden of weekendhuisjes met een visvijver ernaast. Dat zijn allemaal hindernissen om tot een robuust veen te komen. “We proberen die door aankopen of ruilen in bezit te krijgen, maar dat lukt niet altijd vlot”, klinkt het bij Natuurpunt. “Veel eigenaars zijn gehecht aan hun lapje.”

Geen vergoeding voor landbouwgrond

“De plaatselijke landbouwers meekrijgen in het verhaal is nog lastig”, zegt Katrien Wijns, die het Europees project Care-Peat – waar ook de Zwarte Beek Vallei onder valt - in goede banen leidt. “Zolang ze er geen vergoeding voor krijgen, begrijpen we hun terughoudendheid. Op dit moment valt je landbouwsubsidie weg als je land te nat staat. Daar is nog wat regelgevend werk nodig op Europees vlak.” Natuurpunt pleit ook voor een Vlaams veenplatform, om alle betrokkenen rond de tafel te krijgen.

Over de koolstofopslag op de lange termijn bestaan nog veel onzekerheden. Professor Gert Verstraeten doet een poging tot prognose richting 2050. “We zullen nooit alle emissies op nul kunnen krijgen”, zegt hij. “Stel dat er 1 miljoen ton uitgestoten CO2 overblijft, dan compenseert de 100.000 ton die we in natte natuur zullen opslaan een deel daarvan. En dat terwijl niets doen, en de valleien laten uitdrogen, net tot 10 procent meer emissie kan leiden, vergeleken met onze huidige uitstoot.”