Testaankoop stelt gerust over drinkwater, maar hekelt blinde vlek voor TFA
nieuwsKraantjes- en flessenwater is over het algemeen veilig, maar niet volledig vrij van residuen. Dat stelt consumentenorganisatie Testaankoop na onderzoek. "We troffen resten aan van pesticiden, TFA en sporen van PFAS.” Alle gemeten waarden bleven daarbij binnen de Vlaamse en Europese normen, al wordt TFA tot op heden niet meegeteld in deze normen. Tegen 2027 verwacht de EU een beoordeling van het Wereldgezondheidsorganisatie over de risico’s van PFAS, inclusief TFA. “Op basis daarvan zal er bekeken worden of een actualisatie van de drinkwaterrichtlijn nodig is,” klinkt het bij de Europese Commissie.
Testaankoop besluit uit haar onderzoek dat kraantjes- en flessenwater “over het algemeen drinkbaar” is. Tegelijk waarschuwt de organisatie dat sommige gewasbeschermingsmiddelen langdurig in het milieu blijven. Zo bevatte een staal kraanwater uit Luik sporen van atrazine, een onkruidverdelger die sinds 2004 in Europa verboden is. De gemeten concentratie (21 ng/l) lag daarbij wel ver onder de wettelijke limiet (100 ng/l).
Wat PFAS betreft noemt Testaankoop de resultaten geruststellend: er werden geen of slechts zeer kleine hoeveelheden aangetroffen, telkens ruim onder de Europese grenswaarde van 100 nanogram per liter voor twintig specifieke PFAS-soorten
“Voor trifluorazijnzuur TFA, de kortste PFAS-keten, is meer waakzaamheid geboden”, aldus Testaankoop. “De stof dook op in 19 van de 20 kraanwaterstalen en in 18 van de 30 flessenwaterstalen.”
Wat is TFA?
TFA wordt gebruikt als proceshulpstof in onder meer de farmaceutische industrie en of bij productie van verf of werkkledij. Ze ontstaat ook bij de afbraak van fluorgassen uit auto-airco’s en van fluorhoudende gewasbeschermingsmiddelen in de bodem. De roep groeit om het gebruik van TFA in industriële processen, en het aandeel PFAS-houdende gewasbeschermingsmiddelen terug te dringen.
De stof is één van de 'forever chemicals' die nauwelijks tot niet afbreken in het milieu. Membraanfilters kunnen TFA wel tegenhouden in drinkwater, maar dat is een dure ingreep. Volgens PFAS-expert Jacob de Boer, die recent in het Vlaams parlement sprak, zou drinkwater daardoor dubbel zo duur kunnen worden.
Wat zegt de EU over PFAS en TFA in ons drinkwater?
De drinkwaterrichtlijn is de belangrijkste Europese wet die de kwaliteit van drinkwater voor consumptie regelt. Vijf jaar geleden werd een actualisatie aangenomen, die de lidstaten tegen 2023 moesten omzetten in nationale wetgeving.
In de herschikte richtlijn werden ook regels rond PFAS vastgelegd waaraan de lidstaten uiterlijk tegen 2026 moeten voldoen. De lidstaten kunnen daarbij kiezen uit twee PFAS-parameters om de waterkwaliteit te garanderen. Ofwel hanteren ze de ‘som van PFAS’-parameter, waarbij de gezamenlijke concentratie van twintig door de EU als risicovol beschouwde PFAS-stoffen onder de 100 nanogram per liter moet blijven. TFA maakt geen deel uit van deze lijst met twintig stoffen. Ofwel kiezen ze voor de ‘PFAS totaal’-parameter, waarbij de totale hoeveelheid aan PFAS-soorten in 1 liter drinkwater niet hoger dan 500 nanogram mag liggen.
Wat precies onder PFAS valt in die tweede benadering, blijft wat onduidelijk. De specificeert niet welke stoffen de EU daaronder rekent, en dus ook niet of TFA erbij hoort. “In de huidige EU-wetgeving is er geen wettelijke definitie van PFAS”, bevestigt de Europese Commissie aan VILT. “We zijn ons er ten volle van bewust dat TFA tot nieuwe bezorgdheid leidt door zijn aanwezigheid in het milieu, ook in watersystemen. Maar bij de goedkeuring van de geactualiseerde richtlijn enkele jaren geleden, waren deze elementen nog grotendeels onbekend.”
Daarom sloot de Commissie een overeenkomst met de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) om de meest recente wetenschappelijke inzichten over mogelijke gezondheidseffecten van PFAS te beoordelen. “Op basis daarvan zou de WHO gezondheidsparameters voor relevante PFAS, alsook TFA, in drinkwater kunnen aanbevelen”, aldus de Commissie. “Tegelijkertijd loopt een ander onderzoek naar behandelingstechnieken en de bijbehorende kosten om TFA en andere PFAS uit drinkwater te verwijderen. Op basis van de resultaten van dit onderzoek en de WHO-beoordeling, die in 2027 worden verwacht, zal de Commissie bekijken wat de beste aanpak is om al dan niet tot een actualisering van de drinkwaterrichtlijn te komen.”
Buis voor Vlaanderen als TFA meetelt als PFAS
Als de EU TFA als PFAS zou erkennen binnen de drinkwaterrichtlijn, zouden volgens Testaankoop 16 van de 20 geteste gemeenten de Europese maximumwaarde van 500 nanogram per liter overschrijden. In mineraalwater werd PFAS slechts in één staal aangetroffen, waarbij het om een minieme hoeveelheid ging.
“We zouden graag zien dat de EU TFA erkent. Zelfs in lage hoeveelheden kunnen ze op lange termijn zorgen baren, vooral voor kwetsbare mensen zoals zwangere vrouwen en baby's”, aldus de consumentenorganisatie. “We roepen daarom op aan de bron in te grijpen en de productie en het gebruik van deze stoffen stapsgewijs te verbieden, zoals sommige landen al doen.”
Daarnaast vraagt de organisatie om het principe van 'de vervuiler betaalt' toe te passen: “Het mag niet aan de burger zijn om op te draaien voor de kosten van waterzuivering, terwijl de vervuiling afkomstig is van industrie en landbouw.” Tot slot wil de organisatie dat de overheid de aanwezigheid van deze stoffen beter opvolgt en de meetresultaten publiek maakt, ter bescherming van de volksgezondheid en het milieu.
Vlaanderen volgt de regels van de EU
De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) controleert elk jaar het drinkwater en volgt daarbij de Europese parameters voor PFAS. In het meest recente rapport werd ook de som van vier specifieke PFAS-soorten getoetst aan de aanbevelingen van de Europese voedselveiligheidsautoriteit EFSA. Die stelde na 2020, na de goedkeuring van de Europese drinkwaterrichtlijn, een nieuwe gezondheidskundige grenswaarde vast voor de totale inname van vier PFAS via voeding en drinkwater. Deze EFSA-waarde is geen wettelijke norm, maar wordt voorlopig wel als richtlijn gebruikt. "Volgens de huidige wetenschappelijke inzichten is het nog niet zeker of die EFSA-waarde ook de meest geschikte grens is voor PFAS in drinkwater", aldus VMM. "We volgen de ontwikkelingen op de voet. In afwachting gebruiken we ze als richtlijn."
In 2023 werd de norm voor ‘Totaal PFAS’ nergens overschreden. De parameter ‘som PFAS’ gaf één overschrijding, maar die werd bij herbemonstering niet bevestigd. Volgens VMM kan het gaan om een tijdelijke kwaliteitsverandering of een meetfout. De EFSA-4-streefwaarde werd in 16 procent van de analyses overschreden. Net als de Europese parameters wordt de concentratie van TFA niet opgenomen in de EFSA-waarden.
Monitoring TFA sinds 2024
Uit metingen van De Watergroep, het grootste drinkwaterbedrijf van Vlaanderen, bleek vorig jaar dat TFA wijdverspreid aanwezig is in het Vlaamse drinkwater. De hoogste concentraties werden gemeten in West-Vlaanderen, al bleven die onder de nieuwe Vlaamse voorzorgswaarde.
Die advieswaarde werd vorig jaar vastgelegd op basis van de beschikbare wetenschappelijke kennis over de gezondheidseffecten van TFA. “We beschikken nu over een onderbouwde advieswaarde, gebaseerd op wat we vandaag weten over TFA, met een ruime veiligheidsmarge voor mogelijke onbekende risico’s”, klonk het toen. "De voorlopige gezondheidskundige advieswaarde ontsluiten we formeel als voorzorgswaarde."
Ondertussen is ook een specifiek monitoringprogramma gestart voor korte-keten PFAS zoals TFA. De resultaten daarvan worden verwacht in het volgende drinkwaterrapport. Vorig jaar besliste de Vlaamse regering ook dat er een extra strategisch plan moet komen voor de bescherming van drinkwater. Vlaams minister van Omgeving Jo Brouns (cd&v) zal dat tegen eind dit jaar voorstellen. Het plan voorziet onder meer bufferzones in drinkwaterwingebieden en gebruiksbeperkingen van moeilijk verwijderbare stoffen als die een risico vormen voor de drinkwaterkwaliteit. “Per onttrekkingsgebied komen er concrete acties, gebaseerd op een risicobeoordeling zoals bepaald in het drinkwaterbesluit en de Europese regelgeving”, zegt Brouns.
Bron: Test Aankoop / Eigen berichtgeving
