WUR: Stikstofgehalte in Nederlandse bossen wordt onderschat
nieuwsIn Nederland heeft men op 120 boslocaties de 33-jarige evolutie van de stikstofhoeveelheid in de bodem in kaart gebracht. Computermodellen hebben ze hiervoor links laten liggen, want de onderzoekers van de Wageningen University en Research (WUR) gingen het veld in met een peilstok. Daaruit bleek dat de stikstofvoorraad in de bosbodem aanzienlijk groter is dan gedacht. Dit heeft vooral geleid tot vermesting. De verzuring valt enigszins nog mee. “Bossen staan al decennialang op een fastfooddieet”, illustreert stikstofprofessor Wim de Vries van WUR zijn conclusies.
De bodem van een bos bepaalt in belangrijke mate hoe een bos functioneert. Het is het substraat waar de bomen in wortelen voor verankering, het levert vocht en voedingsstoffen aan bomen en planten. En het is de omgeving waar veel bodemorganismen leven. In de bodem is er een voortdurende aan- en afvoer van nutriënten zoals stikstof, fosfor, kalium, calcium, magnesium, ijzer en aluminium. Bosbodems veranderen van nature in de tijd bijvoorbeeld door verwering van het moedermateriaal, maar er is ook aanvoer van nutriënten vanuit depositie.
Door depositie van stikstof en zwavel is er in Nederlandse bossen zowel vermesting door stikstofaccumulatie als bodemverzuring opgetreden. De piek van zwavelbelasting lag in Nederland in het midden van de jaren 60, en is daarna afgenomen. Voor stikstof lag de piek midden de jaren 80. Bij vermesting wijzigt de nutriëntenbalans en kunnen er voedingsstoffen uitgespoeld worden naar de bodem en het water, als ze onvoldoende worden vastgehouden door de bodem en organismen. Bij verzuring verandert de zuurtegraad van de bodem. Beiden hebben een impact op de biodiversiteit en het ecosysteem.
Evolutie
In 1990 is op 150 locaties in Nederland de samenstelling van bosbodems gemeten. Vorig jaar herhaalden wetenschappers dat onderzoek op 127 locaties. De stikstofcrisis en de kritiek op wetenschappelijke modellen zoals OPS/Aerius richtte de spotlight op de staat van de Nederlandse bosbodems. Critici hebben argwaan over deze modellen omdat ze geen betrouwbare afspiegeling zouden bieden van de daadwerkelijke situatie. “Met de studie wilden we weten hoe voorraden van stikstof en andere nutriënten veranderen onder invloed van depositie”, vertelt WUR-onderzoeker Anjo de Jong. “Wat is er nu daadwerkelijk veranderd in de afgelopen 33 jaar?”
Uit de metingen bleek dat de stikstofvoorraad in bosbodems over die periode gemiddeld met ruim 1.300 kilo per hectare (40 kilo per jaar) is toegenomen. “Dat is een enorm grote hoeveelheid stikstof. Bossen krijgen al decennialang een fastfooddieet”, zegt de Vries hierover. De onderzoekers concluderen dat de stikstof de afgelopen jaren heeft geleid tot vooral veel vermesting. “De verzuring valt nog enigszins mee”, zegt De Vries. “Dat komt omdat relatief weinig stikstof uitspoelt en alleen dan werkt stikstof verzurend. Omdat bossen naast veel stikstof ook veel basische stoffen vangen zoals calcium, magnesium en kalium, is de verzuring ook beperkt.”
Meer vermesting dan verzuring
De vermesting is wel sterk toegenomen, omdat de stikstofdepositie hoger ligt dan de netto-opname door de bomen in de bossen. De geaccumuleerde stikstofdepositie is over de afgelopen 33 jaar voor ongeveer 80 procent opgeslagen in de bodem, waarvan ongeveer de helft in de bovenste strooisellaag en de andere helft in de minerale bovengrond.
Naast stikstof werd ook heel veel koolstof geaccumuleerd, zo’n 14 ton per hectare. De verhouding van koolstof-stikstof (C/N) is een indicator voor vermesting. Niettemin is door de hoge stikstofdepositie, de C/N-verhouding veel lager geworden wat duidt op meer vermesting. In de strooisellaag, waar vooral koolstof werd geaccumuleerd is de C/N-verhouding van 26,4 in 1990 naar 23,8 in 2023 gegaan.
Hoe werken de modellen achter het Vlaams stikstofdepositiebeleid?
20 november 2023Metingen vs. model
“Als we al deze metingen leggen naast de voorspellingen van het OPS/Aerius-model, dan zien we dat de computermodellen voor Nederland gemiddeld een veel lagere depositie berekenen”, aldus de Vries. “Het model rekende maar 28 kilogram in plaats van 40 kilogram stikstof per hectare voor die periode.”
De Vries licht toe hoe dit kan: “Ze zeggen wel eens ‘hoge bomen vangen veel wind’. In dit geval betekent dit dat ze ook veel gassen en stofdeeltjes vangen waardoor de zogenaamde droge depositie op bossen veel hoger is dan op open landschappen.” In recent Wagenings onderzoek waar de Vries bij betrokken was, bleek eveneens dat de depositie op bossen ruim 50 procent hoger ligt dan op open landschappen. "Het lijkt erop dat het lang is onderschat hoeveel kleine bossen opnemen", aldus de Vries.
Stikstof reduceren
Het rapport stelt ook drie adviezen op: zorg dat de stikstofbelasting op de Nederlandse natuur afneemt, voorkom uitspoeling en ga door met herstelmaatregelen. “De stikstof zit nu relatief veilig in de bosbodem, maar die spons raakt wel vol. Dat zien we uit de afname in de verhouding koolstof-stikstof”, aldus de Vries. “Als je wilt voorkomen dat de spons leegloopt, wat tot grote verzuring leidt, zal je je bossen zeer zorgvuldig moeten beheren. En bijvoorbeeld niet zomaar grote percelen hout kappen, want de beplanting houdt de stikstof vast. Ook herstelmaatregelen spelen hierin een grote rol. Denk hierbij aan mineralen toevoegen en sturen op grondwaterstand: maatregelen die decennia lang zullen duren, maar wel noodzakelijk zijn.
Bron: WUR / NOS
