"Speculatieve bubbel doet de voedselprijzen stijgen"

"Speculanten verstoren de voedselmarkten, wat slecht is voor landen die voedsel moeten importeren om hun bevolking te voeden", vertelt VN-rapporteur voor Voedsel Olivier De Schutter in een interview in De Standaard. De Schutter heeft net een uitvoerig onderzoek afgerond naar speculatie op de voedselmarkten dat eind deze week officieel voorgesteld wordt op een bijeenkomst van de VN-Voedsel- en Landbouworganisatie FAO.

Olivier De Schutter, hoogleraar rechten in Leuven, is sinds 2008 de speciale rapporteur van de Verenigde Naties voor 'het recht op voedsel'. Hij beschrijft in zijn rapport hoe grote beleggers hun intrede hebben gedaan op de grondstoffenmarkten, waar ook voedsel wordt verhandeld. Termijnmarkten voor landbouwproducten zouden inmiddels overheerst worden door pensioenfondsen, banken en speculanten.

"Westerse speculanten manipuleren de rijst- en maïsprijzen om zelf snel rijk te worden, en dat gaat ten koste van arme landen en producerende boeren", luidt De Schutter de noodklok. Hij geeft als voorbeeld de aankoop met termijncontracten van 241.000 ton cacao door het hedgefonds Armajaro in Londen. In één klap kocht het fonds voor een waarde van 770 miljoen euro de complete cacaovoorraad van de EU, wat overeenkomt met zeven procent van de wereldwijde cacaoproductie. Dat creëerde een kunstmatige prijsstijging tot het hoogste niveau in ruim 30 jaar.

De Schutter vertelt aan De Standaard dat dergelijke hedgefondsen de markt volledig uit evenwicht hebben gebracht. "Uit de ontwikkelingen van de afgelopen 10 jaar leid ik af dat er een casino-economie aan het ontstaan is." Zakenbank Morgan Stanley rekende uit dat in 2003 500.000 termijncontracten voor maïs werden verhandeld. In 2008 waren dat er reeds 2,5 miljoen, vooral afgesloten door speculanten.

Handelaars in Westerse dealing rooms kopen massaal in, zoals Armajaro vorige maand deed met cacao, drijven dan de prijs op en verkopen daarna met winst. Op die manier ontstaat volgens De Schutter een speculatieve bubbel die de voedselprijzen doet stijgen, zoals in 2008 gebeurde. "Markteffecten worden verergerd door excessieve speculaties die onvoldoende gereguleerd zijn."

De Schutter ziet vooral landen die voedsel moeten importeren om hun bevolking te voeden, in problemen komen. Onder meer landen in Afrika beneden de Sahara krijgen betalingsbalansproblemen door de hoge voedselprijzen. "Maar ook voor de producenten zelf zorgt het voor een moeilijke situatie. Zij kunnen zich niet beschermen tegen grote prijsfluctuaties. Kleine boeren kunnen geen verzekeringen afsluiten en ze krijgen geen leningen."

Het gevaar is nog niet geweken, waarschuwt De Schutter. Na de crisis van 2008 zijn de voedselprijzen nu opnieuw flink aan het stijgen. Het hedgefonds Armajaro bewijst dat speculanten nog altijd op de loer liggen. In Mozambique, dat gedwongen is op grote schaal voedsel te importeren, braken deze maand nog rellen uit omdat mensen hun eten niet meer konden betalen.

"De financiële markten en overdreven speculatie maken momenteel volledig deel uit van de dagelijkse bekommernissen van een commissaris voor Landbouw." Dat zei EU-Commissaris voor landbouw Dacian Ciolos begin deze week op een hoorzitting over de herziening van de MiFID-richtlijn die de financiële markten reguleert.

Voor Michel Barnier, eurocommissaris voor Interne Markt, bevoegd voor de financiële diensten, zullen de grondstoffen en zeker voeding integraal deel uitmaken van de MiFID-hervorming. Meer transparantie is ook hier het toverwoord. Volgens Ciolos moet worden nagedacht over het beperken van posities op de termijnmarkten. Die zijn er immers niet ten behoeve van speculanten.

Termijnmarkten kunnen volgens Ciolos wel een bijdrage leveren aan een beter inzicht in de werking van de voedselketen. Voorwaarde is dat duidelijker wordt wie de verschillende spelers op die markten zijn en dat excessieve speculatie met landbouwproducten wordt voorkomen. Concrete voorstellen hierover deed hij niet.