Oorlog Oekraine: "Vraag is niet of er een voedselcrisis komt, wel hoe groot die zal zijn"

CEO Yara: “Oorlog is een catastrofe bovenop een catastrofe”

In een interview met BBC zegt de CEO van Yara International, een meststoffenproducent die in meer dan 60 landen actief is, dat de oorlog in Oekraïne een schok zal teweegbrengen in het mondiale aanbod en de kosten van voedsel. Yara koopt een aanzienlijke hoeveelheid essentiële grondstoffen uit Rusland voor de productie van kunstmest. Bovendien is Rusland zelf één van de belangrijkste producenten van meststoffen en stelde het land dit weekend een exportban in voor meststoffen.

“Met de stijgende gasprijzen zaten we al in een moeilijke situatie voor de oorlog uitbrak, maar nu is er sprake van extra verstoring van de aanvoerketens en dat op een moment dat we het belangrijkste deel van het teeltseizoen naderen voor het noordelijk halfrond”, aldus Holsether. “Het moment dus dat er veel kunstmest moet vervoerd worden en dus hinder zal ondervinden.”

De CEO wijst erop dat Rusland en Oekraïne niet alleen behoren tot de grootste landbouw- en voedselproducenten ter wereld. Rusland produceert ook enorme hoeveelheden voedingsstoffen voor gewassen, zoals potas en fosfaat. Dat zijn belangrijke ingrediënten van meststoffen. “Ongeveer een kwart van wat nodig is voor de Europese voedselproductie is uit Rusland afkomstig. En de helft van de wereldbevolking krijgt voedsel dankzij kunstmest en als die niet voorradig is, dan zal de opbrengst van veel gewassen met 50 procent dalen”, stelt Holsether.

Yara is dan ook volop op zoek naar aanvullende bronnen voor de productie van meststoffen, maar met zulke korte termijnen verwacht de CEO daar niet veel van. Nutriënten zijn ook niet de enige factor waarmee rekening moet gehouden worden. “Voor de productie van ammoniak, het hoofdbestanddeel van stikstofmeststoffen, zijn enorme hoeveelheden aardgas nodig. Voor onze fabrieken in Europa zijn we grotendeels afhankelijk van Russisch gas.”

Vorig jaar zag het bedrijf zich genoodzaakt de productie van ongeveer 40 procent van zijn capaciteit in Europa tijdelijk op te schorten als gevolg van de sterk gestegen gasprijzen. Ook andere producenten hebben hun leveringen toen verminderd. “We evalueren dagelijks hoe we de bevoorrading op peil kunnen houden, maar het is te vroeg om nu al te zeggen of er nog meer sluitingen in het verschiet liggen”, zegt de Yara-topman.

Hij is ervan overtuigd dat de wereld op lange termijn minder afhankelijk moet worden van Rusland voor de wereldwijde voedselproductie. “Maar op korte termijn voelen we een zeer sterke verplichting om de productie draaiende te houden om de kunstmest naar de boeren te laten doorstromen om zo de landbouwopbrengsten op peil te houden”, klinkt het. “Maar tegelijkertijd moet er een krachtige reactie komen. Ook wij veroordelen de Russische militaire invasie in Oekraïne dus dit is een heel moeilijk dilemma.”

Voor Holsether is de vraag dan ook niet of we op weg zijn naar een wereldwijde voedselcrisis, maar wel hoe groot de crisis zal zijn. “Klimaatverandering en bevolkingsgroei maakten de uitdagingen voor het wereldwijde voedselproductiesysteem al groter, en dat al voor de coronapandemie uitbrak”, zegt de Yara-CEO. “Deze oorlog is een catastrofe bovenop een catastrofe. We mogen niet vergeten dat er in de afgelopen twee jaar 100 miljoen mensen meer met honger naar bed zijn gegaan. Dat dit daar nog bovenop komt, is echt zorgwekkend.”

Landbouwer in Oekraïne: “Stevenen af op wereldwijde disruptie van voedselketen”

De CEO van Yara is niet de enige die aan de alarmbel trekt. Ook de Nederlander Kees Huizinga, die al 20 jaar in Oekraïne een groot landbouwbedrijf uitbaat, is naar zijn thuisland afgezakt om beleidsmakers te wijzen op de catastrofe die er mogelijk zit aan te komen. Hij doet dit in opdracht van de Oekraïense landbouworganisatie waaraan hij verbonden is. Gesprekken met leiders in Nederland, Duitsland en Groot-Brittannië staan op het programma.

Positief is zijn verhaal niet. “Ik ben al 20 jaar landbouwer en ik voel intuïtief aan dat de situatie niet goed is. Hoe vaker ik mijn boodschap herhaal, hoe groter de steen in mijn maag wordt”, zei hij op de Nederlandse tv. De oorlog zorgt ervoor dat Oekraïense boeren niet kunnen zaaien omwille van het geweld of omdat ze geen toegang hebben tot zaaigoed, kunstmest, brandstof of machineonderdelen.

“We stevenen af op een wereldwijde disruptie van de voedselketen. Op één week tijd is de tarweprijs gestegen van 300 naar 400 dollar. Volgens prognoses van Rabobank – dat niet spreekt van een crisis of een megacrisis, maar van een metacrisis – bestaat de kans dat tarweprijs doorstijgt naar 800 dollar. Je moet weten dat de Arabische lente is uitgebroken bij tarweprijzen van 300 dollar.” Huizinga wijst erop dat vooral het Midden-Oosten en Afrika getroffen zullen worden wanneer Oekraïne geen graan kan exporteren. “De mensen daar zullen hun brood niet kunnen betalen.”

“Iedereen focust op de energieprijzen, maar de impact op voedselprijzen wordt uit het oog verloren”, meent de Nederlandse landbouwer. “Als je het koud hebt, trek je een jas aan, maar een jas kan je niet opeten.” Als de oorlog morgen stopt, kan het tij volgens hem nog gekeerd worden. “Maar we moeten snel op het land kunnen, als we de crisis nog een halt willen toeroepen.”

BNP Paribas Fortis: “Debat aanvullen met noodzakelijkheid van strategische voedselvoorziening”

Ook in eigen land klinken er waarschuwingen. Volgens Jan de Keyser, directeur Agri bij BNP Paribas Fortis, moet de oorlog in Oekraïne ons niet alleen doen nadenken over de primaire behoefte ‘veiligheid’. “We moeten ook ‘voedselvoorziening’ als primaire behoefte op de agenda zetten”, meent hij.

“Het is voor niet-agrariërs moeilijk te begrijpen hoe het werkt in de landbouw. Je hebt als boer maar één kans om te zaaien en één kans om te oogsten. Het is geen sport waarbij je een herkansing krijgt. En dat vormt net het probleem. Wat nu in Oekraïne aan het gebeuren is, kan nefaste gevolgen hebben voor de voedselvoorziening”, meent de Keyser.

Hij wijst erop dat tarwe de meest verbouwde graansoort ter wereld is. “Het is de basis voor meel en bloem, brood en crackers, deegwaren, couscous, witbier en diervoeder. Rusland en Oekraïne zijn belangrijke tarweproducenten. Rusland is wereldwijd de op één na grootste exporteur van tarwe, Oekraïne de vierde grootste. Samen zijn ze goed voor een derde van de uitvoer”, somt de Keyser op. Volgens hem zijn verschillende regio’s in de wereld afhankelijk van deze productie. “Niet alleen Europa, maar ook het Midden-Oosten en Noord-Afrika.”

“Spijtig genoeg hebben velen een crisis nodig om droombeelden terug een realistische inslag te geven”, vervolgt hij. “Nu we (quasi) allen roepen dat we een strategische autonomie qua energie moeten uitbouwen, vul ik graag het debat aan met de noodzakelijkheid van 'strategische voedselvoorziening'. Laat een innoverende agrisector die maximale inspanningen doet in klimaat- en milieuopdrachten – naast zijn belangrijkste taak: mensen voeden – nu niet afbrokkelen tot hoeder van een stikstofvrije tuin. Land- en tuinbouw is een essentieel onderdeel om onze onafhankelijkheid en uiteindelijk onze vrijheid te borgen”, besluit Jan de Keyser.