Ons voedsel is geen speeltuin

Eerst het goede nieuws: het stikstofakkoord breekt met het gemorrel in de marge en zet een duidelijk doel voorop. Alleen in de uitvoering loopt het grondig mis. Nu al weken gaat het over de fameuze “rode lijst”, die eigenlijk geen enkele juridische waarde heeft. De parlementsleden die vandaag forse kritiek geven, zullen binnenkort een decreet moeten stemmen om lopende en rechtsgeldige vergunningen in te trekken. Zelfs als dat ooit lukt, dan zullen de geviseerde boeren hun levenswerk tot bij de hoogste rechterlijke instanties verdedigen met grote kans op slagen.

Dat is wel veel gedoe en roekeloos bestuur voor niet eens één percent van de totale stikstofreductie. Een vergunningsstop vermijden kan veel makkelijker en goedkoper via de vrijwillige uitstapregeling voor varkensboeren. Die maatregel laat minstens 16 keer meer stikstof uit het bad lopen dan de sluiting van de rode bedrijven. De varkenshouderij zit in diepe crisis en mensen zoeken manieren om eruit te stappen. Elke boer die wil stoppen, zou daar nu de kans toe moeten krijgen.

Ondertussen duwen de oorlog, pandemie en klimaatverandering de wereld richting hongerstorm. Zelfs middenklassers schuiven aan bij de voedselbanken. We staan nog maar aan de voet van de inflatiegolf die zijn weg moet vinden naar uw winkelkar. Er is dan wel op ieder moment genoeg eten in de wereld, maar onzekerheid en angst over de volgende oogst kunnen de ramp in gang zetten.

De landbouw moet door een enorme transitie om ons te wapenen tegen die nieuwe werkelijkheid. Dit is de uitdaging van een generatie en alles wat wij in ons arsenaal hebben – van eeuwenoude agro-ecologische technieken tot de nieuwste technologieën – moet in stelling worden gebracht om deze strijd te winnen. Hoe garanderen we onze eigen voedselsoevereiniteit en dragen we bij aan de voedselzekerheid in de wereld? Als we dat op een verstandige manier doen, dan zal ook ons stikstofprobleem vanzelf verdwijnen.

Hier schiet het stikstofakkoord schromelijk te kort. Er is geen vertrouwen in het creatieve aanpassingsvermogen van de landbouwers, maar juist extra verstarring en verstaatsing. Technologieën zoals de luchtwasser werken misschien goed om de stikstofuitstoot te beperken, maar ze duwen de boer in de richting van schaalvergroting en ze vergroten de kwetsbaarheid op vlak van water- of energiegebruik en dierenwelzijn. Dat het subsidiebedrag voor die technieken nu verdubbeld moet worden, zou een veeg teken moeten zijn dat alle dynamiek verdwijnt. “If it stops moving, subsidize it”, waarschuwde Ronald Reagan.

Een tweede onverteerbaar punt is hoe de Vlaamse overheid met jonge ondernemers omgaat. De gemiddelde Vlaamse boer is een vijftiger. Amper 13 procent heeft een opvolger. Op de rode lijst staan jonge dertigers, zoals Niels uit Tessenderlo, Nathalie uit Averbode en Steven en Thomas uit Sint-Pieters-Leeuw. Zij verdienen meer respect dan om een anoniem cijfer te zijn in de computer van een administratie. Al die bedrijven moetens minstens eens kans krijgen om hun bedrijfsvoering aan te passen. Toekomstbestendige bedrijven sluiten is dan weer even roekeloos als mondmaskers verbranden aan de vooravond van een pandemie.

Ons voedsel is geen politieke speeltuin. Parlementsleden moeten hun werk doen: het openbaar debat voeren en onafhankelijk van partijconsignes de regering controleren. In het verslag van het expertenpanel voor de stikstofproblematiek staat te lezen dat “command- and-controlbeleid” duur is en/of niet effectief. Als goedkoper en efficiënter alternatief voor de uitkoop van vergunningen en het generiek verplichten van technologische maatregelen stellen ze een systeem van verhandelbare productierechten voor. Dat zou juist wel de dynamiek op vlak van innovatie en opvolging in de landbouw versterken. Ons parlement moet die piste grondig onderzoeken.

Het is intellectueel oneerlijk en onzinnig om het stikstofakkoord als één en ondeelbaar voor te stellen. We kunnen perfect aan de slag om het spook van de vergunningsstop te verjagen en daarna een kader creëren dat innovatie en jonge boeren een kans geeft. Een kaduuk akkoord door het parlement jagen is een experiment dat we ons niet kunnen veroorloven. Het doel is duidelijk en staat niet ter discussie, maar laat ons flexibel zijn in de uitvoering. Fortiter in re, suaviter in modo.