Natuurorganisaties vragen verbod PFAS in gewasbescherming na nieuws over drinkwater

VRT NWS vroeg de Vlaamse Milieumaatschappij of gewasbescherming aan de basis ligt van deze waterverontreiniging. "Het is niet onaannemelijk dat dat daar speelt", reageerde VMM. "Maar voor we bepaalde pesticiden uit de markt zouden halen, moeten we daar zeker van zijn."

Natuurorganisaties waarschuwen dat chronische blootstelling aan TFA, en zeker de inname via drinkwater, kan leiden tot gezondheidsrisico's. TFA staat voor trifluorazijnzuur. Volgens de FOD Volksgezondheid wordt dit momenteel beschouwd als een stof met lage toxiciteit voor mens en milieu. Al zijn er wel studieresultaten die wijzen op mogelijke schadelijke ontwikkelingseffecten bij konijnen na blootstelling aan TFA. Er is verder onderzoek nodig om te zien of dit ook voor mensen geldt.

Afbraakproduct

Maar waar komt die link met landbouw vandaan? TFA is een afbraakproduct van werkzame stoffen die aanwezig zijn in sommige gewasbeschermingsmiddelen, die ook behoren tot de PFAS-categorie. PFAS zijn zodanig ontworpen dat ze moeilijk afbreken, of hittebestendig of waterafstotend zijn. Dat maakt deze stoffen nuttige bestanddelen van anti-aanbakpannen, brandblusapparaten en regenkleding. En in gewasbeschermingsmiddelen kunnen ze zorgen voor een langdurige en betere werkzaamheid. TFA is de allerlaatste bouwsteen waarin PFAS uiteenvallen wanneer ze afgebroken worden, en is door zijn korte moleculaire structuur goed oplosbaar in water.

Gewasbeschermingsmiddelen die de bewuste werkzame stoffen bevatten, worden enkel goedgekeurd als ook de effecten van de afbraakproducten zoals TFA aan de normen voldoen. Let wel: TFA is ook een belangrijk afbraakproduct van andere producten die geen gewasbeschermingsmiddelen zijn. Zo wordt de stof gebruikt in diverse medicijnen. De afbraakstof ontstaat ook wanneer gelekte koelgassen uit koelkasten en airco's afbreken in de atmosfeer.

Gewasbescherming onder vuur

De milieuorganisaties zien vooral een link met gewasbescherming, en verwijten Vlaanderen dat onze waterzones en andere kwetsbare gebieden onvoldoende beschermd worden tegen pesticiden. Ze vragen nu dus om alle PFAS-houdende pesticiden te verbieden. In België zijn er 32 werkzame stoffen in gewasbeschermingsmiddelen die, volgens de ruime definitie, PFAS zijn.

Als voorbeeld halen de organisaties Flufenacet aan, een gangbaar gewasbeschermingsmiddel dat één van de voornaamste bronnen van TFA in ons drinkwater zou zijn. De Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) concludeerde eerder al dat Flufenacet een hormoonverstoorder is, Duitsland besloot om het te verbieden.

“Onderzoek nodig”

Minister Brouns reageert tegenover VRT dat hij wat betreft de TFA-norm "op geen enkel moment met de volksgezondheid wil spelen". De minister verklaart dat men advies heeft gevraagd aan wetenschappelijke instellingen zoals VITO. "Tot nu toe heeft geen enkele studie gezondheidsschade bij de mens kunnen vaststellen", klinkt het.

Geert Gommers van Velt, de organisatie voor ecologisch tuinieren, vindt het gebrek aan wetenschappelijke studies net een reden om de limieten aan te scherpen. “De reactie van minister Brouns staat ook haaks op het voorzorgsprincipe”, zegt hij in een persbericht. “Dat er nog onzekerheid bestaat over de risico’s van TFA, is net een reden om juist wél een strenge norm te hanteren.”

De minister zegt niet bij de pakken te willen zitten. “We moeten kijken naar gewasbeschermingsmiddelen en stoffen in koeling, in de landbouw en de industrie, om de vervuiling maximaal terug te dringen aan de bron."

Volgens de FOD volksgezondheid is onderzoek naar de effecten van TFA nog lopende. Als hieruit zou blijken dat TFA effectief schadelijke effecten heeft op de ontwikkeling van mensen, zullen de werkzame stoffen die afbreken tot TFA wellicht niet meer voldoen aan de goedkeuringsvoorwaarden. In dat geval zal België er bij de Europese Commissie op aandringen om de betrokken werkzame stoffen te laten herevalueren.

PFAS verbieden?

De Europese Commissie heeft alvast een voorstel gedaan om het gebruik van PFAS te beperken. Dit omvat een verbod op PFAS, met uitzonderingen voor onder andere geneesmiddelen, werkzame stoffen voor gewasbeschermingsmiddelen enzovoort. Dit voorstel is nog in behandeling en is voer voor wetenschappelijke discussie.

De reden waarom er voor een aantal categorieën van stoffen uitzonderingen zijn voorzien, is omdat bijvoorbeeld gewasbescherming al onderhevig is aan een streng toelatingskader. Hiermee moeten onaanvaardbare risico’s worden uitgesloten. Voor alle werkzame stoffen van gewasbeschermingsmiddelen wordt de persistentie, toxiciteit en bioaccumulatie geëvalueerd voorafgaand aan een eventuele toelating.

Let wel dat hier een onderscheid leeft tussen PFAS als werkzame stof, en PFAS als hulpstof. Een verbod op landbouwproducten die PFAS-stoffen hanteren als werkzame stof, valt dus niet onder dit voorstel. Maar dit is wel het geval voor landbouwproducten die PFAS gebruiken als hulpstof, bijvoorbeeld als bindmiddel. Maar dit type toepassing is erg beperkt binnen de gewasbescherming.

Vijf procent

Het is ook belangrijk om te weten dat PFAS lang niet alleen aanwezig is in gewasbescherming. In België zou volgens een rapport daterend uit december 2023 op jaarbasis een 8.330 ton PFAS per jaar gebruikt worden. Op basis van de verkoopcijfers van gewasbeschermingsmiddelen, kunnen we stellen dat het aandeel van PFAS-werkzame stoffen hierin lager dan vijf procent is. Voor andere PFAS-ingrediënten in gewasbeschermingsmiddelen spreken we over minder dan 0,01 procent.