Landbouwers, opgepast voor deze nieuwe toxische invasieve exoot op het veld
Doornappel is sterk in opmars in Vlaanderen. Dat is geen goed nieuws want naast het feit dat de plant een invasieve exoot is, zijn zowel de plant als de zaden ook zeer toxisch voor runderen. 60 gram doornappel kan al resulteren in vergiftigingsverschijnselen. “Landbouwers moeten deze plant in de gaten houden en verwijderen van zodra ze één zien”, aldus Mathieu Frijlink, coördinator van het Rundveeloket bij ILVO.
Doornappel (Datura stramonium) behoort tot de nachtschadefamilie (Solanaceae). De agressieve invasieve plant vindt zijn oorsprong in Noord-Amerika, maar komt alsmaar meer voor in gematigde of tropische gebieden. Zo ook in onze regio. De plant wordt tot twee meter hoog en gedijt goed op zonnige, droge plaatsen en op bemeste, kalkhoudende bodems. De bloemen zijn meestal wit, maar kunnen soms ook paars zijn. De doosvrucht, die na rijping gedurende de zomer openspringt, bevat honderden zwarte zaden.
Toxisch
Doornappel is een zeer giftige plant. Alle plantendelen, maar vooral zaden, bloemen, wortels en onrijpe doosvruchten bevatten potentieel gevaarlijke concentraties alkaloïden. Alkaloïden zijn werkzame stoffen die vaak een sterke werking op het lichaam en de hersenen hebben. Doornappels bevatten de alkaloïde ‘atropine’. Meer dan tien milligram atropine is dodelijk voor een volwassen mens. Eén zaadje van de doornappel bevat ongeveer 0,1 mg atropine. “Op dieren werken de gifstoffen echter niet zo sterk in als op de mens. Bovendien verschilt de gevoeligheid ook sterk per diersoort”, aldus Frijlink.
Tussen de planten zelf is er ook veel variatie in concentratie van de giftige stoffen. Sommige planten bevatten tot 20 keer meer of minder toxines, afhankelijk van de leeftijd, groeiplaats en weersomstandigheden. In het oorspronkelijk gebied in Noord-Amerika ligt het gehalte van toxische stoffen doorgaans ook hoger dan de planten verspreid in nieuwe gebieden. "Het kan dus zijn dat de toxiciteit in onze regio lager ligt, maar daarvan hebben we nog geen analyses en kunnen we nog niet bevestigen", klinkt het.
Doornappel is een zeer hardnekkig onkruid. Zo kunnen uitgetrokken planten die blijven liggen soms toch nog kiemkrachtig zaad ontwikkelen waardoor nieuwe planten kunnen ontkiemen
Doorn in het oog op het veld of in de weide
Dieren mijden de plant vaak door de afstotende geur en smaak. De stekelige doosvrucht nodigt ook niet uit tot consumptie. Maar de plantendelen die gedroogd in hooi of voordroog terechtkomen, kunnen wel problemen veroorzaken. “Opname van de zaden in voeder en jonge plantjes leiden het vaakst tot vergiftiging”, zegt Frijlink. “Daarnaast bevat ook sojaschroot vaak doornappelzaad.” Hierbij kunnen concentraties boven 0,3 procent bij runderen en paarden tot vergiftiging leiden.
Voor runderen is een orale opname van doornappel toxisch vanaf een opname van 1.000 zaden of 60 gram wortel of blad per dag. Een dodelijke dosis voor runderen ligt tussen de 0,06 en 0,09 procent van het lichaamsgewicht of 120 gram wortel of blad.
"Vermijd dus beweiding van kleine weides met veel doornappel en maak geen hooi of voordroog van grasland waarin doornappel groeit”, waarschuwt Frijlink. “Van zodra je een doornappel ziet, verwijder deze dan ook best zo snel mogelijk.” Met verwijderen bedoelt Frijlink uittrekken en weggooien. De plant kapotrijden of kapotmaken helpt niet.
“Doornappel is een zeer hardnekkig onkruid. Zo kunnen uitgetrokken planten die blijven liggen soms toch nog kiemkrachtig zaad ontwikkelen waardoor nieuwe planten kunnen ontkiemen”, duidt Frijlink. Omdat doornappel kiemt vanuit zaad, kan je het in principe goed te lijf gaan met de wiedeg. Schoffelen met messen is ook een optie, maar moet vroeg genoeg gebeuren om te vermijden dat er teveel biomassa in het gewas blijft liggen, met kans op vervuiling van het geoogste gewas. Er zijn ook enkele herbiciden die gebruikt kunnen worden in de bestrijding van doornappel.
Daarnaast geeft Frijlink nog enkel tips mee om de ontwikkeling van doornappel te beperken: “Reinig het oogstmaterieel in geval aanwezigheid van doornappels in het zaaigoed en ploeg uiterst nauwkeurig onder. Ook langere rotaties tussen winter- en voorjaarsteelten kunnen helpen.”
Symptomen en behandeling
De drie belangrijkste alkaloïden in doornappel werken in op het centraal zenuwstelsel. Specifiek voor rundvee zijn de symptomen: zweten, droge muil en neusspiegel, rusteloosheid, gebrek aan eetlust, spasmen, snelle ademhaling en eventueel de dood. Een dier behandelen na het innemen van doornappel kan door decontaminatie en symptomatische behandeling, of een antidotum. Het is steeds raadzaam een dierenarts te consulteren.
Opmars
“We horen hier en daar dat de doornappel opsteekt en er komen ook meer vragen binnen over doornappel bij het Rundveeloket”, aldus Frijlink. De bewustwording rond doornappel is aan het groeien, maar kan altijd beter. Want de verspreiding kan zeer snel gaan”. Het is voor alle duidelijkheid (nog) geen Japanse duizendknoop waar bestrijdingsplannen voor opgesteld moeten worden. Je veld ingaan met een kritische blik en onmiddellijk actie nemen als je doornappel ziet, is wel sterk aangeraden.”
Kom meer te weten over doornappel bij het Rundveeloket.
