Koper is een biopesticide dat vraagt om een alternatief

Sinds het verschijnen van de studie die klaarheid schept omtrent het feit of biolandbouw al dan niet de wereld kan voeden, is De Standaard niet gestopt met schrijven over bio. Wetenschapsredacteur Dieter De Cleene schreef over pesticiden dat ‘natuurlijk’ niet per definitie beter of onschadelijk is. Hij wees erop dat een aantal biopesticiden trager afbreken en giftiger zijn dan chemische middelen. Vooral koper komt daarbij in beeld omdat het een zwaar metaal is dat zeer traag afbreekt in de bodem. De biosector kent de kritiek. “Hij houdt ook wel steek”, geeft Esmeralda Borgo van BioForum toe, “maar we zijn bezig met de uitfasering van enkele producten, zoals kopersulfaat, en zoeken naar alternatieven.”

Bioboeren gebruiken geen chemische pesticiden, wel natuurlijke middelen om hun teelten te beschermen tegen ziekten en plagen. “Maar natuurlijk is niet per definitie beter of onschadelijk”, merkt wetenschapsjournalist Dieter De Cleene (EOS) op. “Verschillende in de biolandbouw toegestane middelen breken trager af, zijn giftiger en schadelijker voor nuttige insecten dan sommige chemische producten, zoals het verguisde glyfosaat. Ze worden echter niet geproduceerd door het duivelse Monsanto, en dus kraait er geen biologische haan naar.” Zijn opiniestuk verscheen zowel op EOS als in De Standaard. 

In de krant wordt er een verlengstuk aan gebreid. “De vergelijking met glyfosaat loopt mank”, klinkt het nu, “want dat is een chemische onkruidbestrijder en in de biolandbouw is geen enkel herbicide toegelaten. Er wordt alleen mechanisch geschoffeld en met de hand gewied.” Al is de vraag natuurlijk ook of de biolandbouw bestrijdingsmiddelen tegen plantenziekten en insecten inzet die schadelijker zijn dan de gewasbeschermingsmiddelen uit de gangbare landbouw. Gevraagd naar welke producten hij precies bedoelt, verwijst De Cleene onder meer naar koperhoudende middelen tegen schimmels, die vooral in de biologische aardappel- en fruitteelt worden ingezet.

“Koper is een product van natuurlijke oorsprong maar daarom niet onschadelijk”, bevestigt Maarten Trybou van de dienst Gewasbeschermingsmiddelen van de FOD Volksgezondheid. “Het is een zwaar metaal dat zeer traag afbreekt en zelfs accumuleert in het milieu.” Annie Demeyere van het Departement Landbouw en Visserij voegt daaraan toe dat koper schadelijk is voor bijvoorbeeld regenwormen. “Vroeger werd het veel gebruikt in de Franse wijnbouw. Sommige gronden zijn daar koperwoestijnen geworden, waarop niets meer groeit.”

De biosector kent de kritiek, en zoekt naar alternatieven voor enkele biopesticiden, zoals kopersulfaat. “Elk gewasbeschermingsmiddel uit de biolandbouw wordt even streng gecontroleerd als de middelen voor de gangbare landbouw. Ook onze middelen moeten beantwoorden aan de pesticidenrichtlijn”, benadrukt Esmeralda Borgo van ketenorganisatie BioForum. “In de biolandbouw wordt trouwens principieel het gebruik van welk middel dan ook zo veel mogelijk vermeden, door allerlei teeltmethoden zoals gewasrotatie, en door de bodem zo goed mogelijk te verzorgen, waardoor de natuur haar werk doet.”

Dat bevestigt Lieven Delanote van Inagro, een onderzoekscentrum voor de land- en tuinbouw: “In het algemeen wordt het gebruik van insecticiden in de biolandbouw zo veel mogelijk beperkt omdat het net de filosofie van bio is om natuurlijke vijanden van plaaginsecten hun werk te laten doen. Het gebruik van koper in de aardappelteelt wordt almaar beperkter omdat er met schimmelresistente rassen wordt gewerkt. De KU Leuven onderzocht trouwens bodems waar jarenlang aardappelen op geteeld waren en waar kopersulfaat gebruikt werd, en stelde geen accumulatie van koper vast.”

Toxicoloog Jan Tytgat (KU Leuven) vindt de discussie of natuurlijke dan wel synthetische middelen meer of minder schadelijk zijn weinig relevant. “Het hangt af van de blootstelling, de dosis, de tijd”, zegt hij in De Standaard. Dat een onderscheid op basis van de oorsprong van een gewasbeschermingsmiddel – biologisch of chemisch – irrelevant is voor het risicoprofiel vernam VILT reeds tijdens een bezoek aan Belchim, een belangrijke Belgische speler in gewasbeschermingsmiddelen. “Kijk niet naar de oorsprong maar naar het milieuprofiel. Het risicoprofiel is niet zwart-wit”, klonk het toen.

Ook de PR-manager van Belchim gaf fungicidenbehandelingen met koper als voorbeeld. “Koper is geen low-risk stof die via een versnelde procedure een markttoelating gedurende 15 jaar kan verkrijgen, en heeft zelfs geen recht op een vergunning van 10 jaar. Koper staat daarentegen op de lijst van kandidaat-stoffen voor vervanging omdat het een aantal ongewenste eigenschappen heeft, ook al is het voldoende veilig voor gebruik. Van zulke stoffen beperkt Europa de markttoelating tot zeven jaar.” De meeste biologische gewasbeschermingsmiddelen zijn onschuldige plantenextracten en micro-organismen.

Lees ook: Kan biologische landbouw de wereld voeden?